స‌బ్‌స్క్రైబ్

పాత సంచికలు

కొత్త పోస్టులు

శీర్షికలు

కథలు

అనగనగా ఓ జ్యోతిష్కుడు

సరిగ్గా మధ్యాహ్నం సమయానికి, అతడు తన మూటను విప్పి వృత్తిపరమైన వస్తువులను పరచాడు. అందులో,  పన్నెడు గవ్వలు, ఓ నోటు బుక్కు మరియు వింతైన నమూనా  చిత్రములు గీసివున్న ఓ గుడ్డ ముక్క,   ఓ తాళపత్రములకట్ట వున్నాయి. అతని నుదురు  పవిత్రమైన విబూది మరియు కుంకుమ పూతల తో   వెలిగిపోతుంది. అతని కళ్ళు కస్టమర్లకొరకు వెతుకులాట ప్రయత్నం లో కలిగిన ఆతురతతో ప్రకాశించునున్నాయి. కానీ అమాయకులైన కస్టమర్లు దాన్ని అతని లోని ఓ దివ్య  శక్తిగా   భావించి ఆనంద పడతారు. రంగులద్దిన నుదురు మరియు పొడుగాటి నల్లని చెంపల జుట్టు మధ్యలో అమర్చినట్లున్నఅతని కళ్ల మహత్వము  మరింత పెరగడానికి అతడు  వాటిని  పలువిధాలుగా తిప్పుతాడు. ఇటువంటి స్థితి లో  ఓ పిచ్చివాడి   కళ్ళు కూడా చమక్కు మంటాయి. అన్నింటికి మించి, అతడు కాషాయపు గుడ్డను తల పాగా చుట్టు కొన్నాడు. తన అలంకరణలో ఈ రంగులక్రమాన్నిఅతడెప్పుడు తప్పలేదు. దహిలియా  కాండాలను  లేదా కాస్మోస్ ను ముసురుకున్న  ఈగల వలె,  కస్టమర్లు అతని కి  ఆకర్షితులవుతారు. టౌన్  హాలుకు వెళ్లే  దారికి ఓ వైపునున్న విశాల మైన చింత చెట్టు కొమ్మ నీడలో అతడు కూర్చున్నాడు. అది అన్నిరకములుగా అనుకూలమైన స్థలము. ఆ ఇరుకైన మార్గము వెంట వివిధ రకాల వ్యాపారా లకు సంబంధించిన దుఖాణాలు ఉండడం వలన అక్కడ ఎప్పుడు జనముతో రద్దీగా ఉంటుంది. మందులు అమ్మేవారు, దొంగిలించిన వస్తువులు అమ్మేవారు మరియు ఓ పాతబట్టల వేలందారు రోజంతా జనాన్ని ఆకర్శించడానికి పెట్టే కేకలతో ఆ చుట్టుపక్కలు కోలాహలంగా  ఉంటుంది. అతని పక్కనే  ఒకరు పల్లీలు అమ్మేవాడున్నాడు అతను పెద్ద గొంతుతో పల్లీలను  రోజుకో వింతైన పేరుతో పిలుస్తూ జనాన్ని ఆకర్షిస్తూ వున్నాడు.  ఓ రోజు బాంబే ఐస్ క్రీము , మరో రోజు ఢిల్లీ ఆల్మండ్ ఇంకొక రోజు రాజా'స్ డెలికేసి అంటూ తన వ్యాపారాన్ని కసితో కొనసాగిస్తున్నాడు. ఎప్పుడూ చూసిన, జనం అతని చుట్టూ   గుమిగూడి వుంటారు. పల్లీలకోసము వచ్చే వారు చాలామంది జ్యోతిష్కుని ముందునుంచే పోతూంటన్నారు. జ్యోతిష్కుడు ఆ పక్క కాలుతున్న పల్లీల కుంపటి వెలుగులో  తన వ్యాపారాన్ని కొనసాగిస్తున్నాడు. కొంత వరకు మున్సిపాలిటీ దీపాల సౌకర్యము  లేకపోవడం వలన ఆ ప్రాంతం ఓ రకమైన మార్మిక రూపును సంతరించుకొంది.

            దుఖాణములోని లైట్లు , ఒకటి రెండు లాంతర్లు, అక్కడక్కడ కాగడాలు మరియు పాత సైకిలు  డైనమోలు ఆ   ప్రదేశాన్ని వెలుతురుతో నింపాయి.  కొందరు జ్యోతిష్కునివలె ఎటువంటి దీపాలు లేకుండానే  వ్యాపారాన్ని కొనసాగిస్తున్నారు. నలు వైపుల నుండి వచ్చే కాంతిపుంజాల మెలికలతో  అదొక వింత ప్రదేశములా కనిపిస్తుంది. ఇటువంటి వాతావరణము జ్యోతిష్కునికి బాగాకలిసివచ్చింది, ఎందుకంటే అతడు ఈ వృత్తి చేపడతాడని ఎప్పుడు అనుకోలేదు. అదియునుగాక ఇతరులకు ఏమి జరుగుతుందో తెలియడం కన్నా, , ముందు తనకు ఎప్పుడేమి జరుగుతుందో అసలు తెలియని స్థితి.  అమాయకులైన తన కస్టమర్ల వలె  తనకు  కూడా తారాబలము గురించి తెలియదు. కానీ తను చెప్పే విషయాలు ప్రతివాడిని సంబ్రమాశ్చర్యానికి గురిచేసేవి. అదంతా తన ఉజ్జాయింపు మరియు కాస్త లోకజ్ఞానం తో సాధ్యమైన దే. ఏది ఏమైనా అతనుచేసే వృత్తి ఓ నిజాయితి పరుడి  పనివంటిదే. సాయంకాలానికి ఇంటికి తీసుకుపోయే డబ్బుకు అతడు ఆర్హుడే.

            అతడు ఎటువంటి ఆలోచన చేయకుండానే తన ఊరి నుండి వచ్చేసాడు. ఒకవేళ అక్కడే వుండి  ఉంటే తన పూర్వీకులవలె వ్యవసాయము చేస్తూ పెళ్లి చేసుకొని ముసలి వాడయ్యే వరకు ఆ పాతకాలపు ఇంటిలో జీవనము సాగించేవాడు. కానీ అదిజరుగేది కాదు. అతడు ఎవరికీ చెప్పకుండానే ఇల్లువిడిచి దాదాపు రెండు వందల మైళ్ళు దూరం చేరేవరకు  విశ్రమించలేదు.  ఓ గ్రామస్థునికి ఈ దూరం అతి పెద్దది.  తనకు తన ఊరికి మధ్య ఓ మహాసముద్రము పరచబడినట్లు వుంది!  

            మనుషులు సాధారనంగా జీవితంలో ఎదుర్కొనే సమస్యలు - పెళ్లి, డబ్బు మరియు మానవ సంబంధాల చిక్కుముడులు గూర్చి అతనికి అనుభవపూర్వ జ్ఞానముంది. బహుకాల అభ్యసనము వలన అతని అర్థము చేసుకునే శక్తి మరింత పదునెక్కింది. కేవలముఐదు నిమిషాల్లోనే సమస్య ఏంటో అతనికి బోధపడుతుంది. ప్రతి ప్రశ్నకు అతడు మూడు నయా పైసలు తీసుకొంటాడు. తన దగ్గరికొచ్చిన వ్యక్తి కనీసం పది నిముషాలు మాట్లాడేవరకు తాను నోరు విప్పుడు. ఆ సమయం లోనే తనకు ఓ పన్నెండు సమాధానాలకు సరిపడే  సమాచారం లభ్యమౌతుంది.  ఎప్పుడైతే ఎదుటివాని చెయ్యి తదేకంగా చూస్తూ " అన్నివిషయాలల్లో నీవు నీ శ్రమకు దగ్గట్టుగా ఫలితము పొందలేక పోతున్నావు" అని అతడు చెప్పినప్పుడు, పదిమందిలో తొమ్మండుగురు నిజమేనని వొప్పు కొంటారు.    "మీ కుటుంబములో నీవంటే ఇష్టపడని   స్త్రీ ఎవరైనా ఉన్నారా?" అని అతడు ఓ ప్రశ్న ను సందించేవాడు.  లేక అతడు ఎదుటి వ్యక్తి యొక్క గుణ గణాలను పరిశీలన చేస్తూ, "నీ సమస్యలకు నీ వ్యక్తిత్వమే కారణమూ. శని ఆధిపత్య కారణంగా  నీ స్థితి ఇంకొక విధంగా ఉండడానికి వీలులేదు.” "నీకు కాస్త దూకుడెక్కువ, నీవు పైకి  కఠువుగా   కనిపిస్తావు " అంటూ చెప్పుకుంటూ  పోతాడు.  అతని ధోరణి  జనానికి  బాగా  నచ్చుతుంది. పల్లీల వాడు మంటనార్పి పోవడానికి సిద్ధమైనాడు. తన వ్యాపారాన్ని కూడా ఆపాలని జ్యోతిష్కునికి ఇదొక సంకేతము.  ఎందుకంటే పల్లీలు అమ్మేవాడు వెళ్ళిపోతే దూరము నుండి వచ్చే వెలుతురు కిరణము తప్ప మొత్తము చీకటే.  ఆ వెలుతురు కూడా తనకు కొద్దీ దూరములో ఆగిపోతుంది. గవ్వలు మరియు ఇతర వస్తువులను సంచిలో సర్దుతున్నపుడు వెలుతురు కు ఎవరో అడ్డంగా వచ్చారు. తలెత్తి చూసే  సరికి తన ఎదురుగా ఓ వ్యక్తి నిలబడి వున్నాడు.  మరొక బేరము దక్కిందని తలచి, "నీవు దుఃఖంలో ఉన్నట్లు గా కనిపిస్తున్నావు. ఇలా కూర్చోని నాకు చెప్పు నీకు ఉపశమనం దొరుకుతుంది" అన్నాడు  జ్యోతిష్కుడు.    ఎదురుగావున్నతను ఎదో నసిగాడు. తనకు చెప్పుమని జ్యోతిష్కుడు అతన్ని మరోమారు అడిగాడు.    వెంటనే  ఆ కొత్త వ్యక్తి తన హస్తాన్ని జ్యోతిష్కుని ముక్కు దగ్గర పెట్టి, " నిన్ను నీవు  జ్యోతిష్కుడవని అనుకుంటున్నావా?" అని అన్నాడు.  జ్యోతిష్కుడు దానిని ఓ ఛాలెంజ్ భావించి , అతని చెయ్యిని వడి పెడుతూ ఒంటరి కాంతి కిరణము వైపు తిప్పాడు: "నీ స్వభావము .... " అంటూ ఎప్పటిలాగా తన ధోరణిలో చెపుతుండగా, ఎదురుగావున్న వ్యక్తి "ఆపు," అని అన్నాడు. "పనికొచ్చేదేమైనా ఉంటే చెప్పు." 

            మన జ్యోతిష్కుడు కాస్త ఆసహనానికి గురై "నేను ప్రతి ప్రశ్నకు మూడు పైసల చొప్పున తీసుకొంటాను. నేనిచ్చే సమాధానాలు నీ పైసలకు సరిపోతాయి,” అని అన్నాడు. అటువైపునున్న మనిషి వెంటనే తన చేయిని వెనుకకు లాక్కొని  ఒక అణా తీసి అతనివైపు విసిరి ఇలా అన్నాడు, "నేను కొన్ని ప్రశ్నలు అడుగుతాను. నీవు మోసం చేస్తున్నావని  నేను నిరూపిస్తే న అణా డబ్బులు  వడ్డీతో తిరిగివ్వాలి.  "

            "ఒకవేళ నా జవాబులు  నిన్ను సంతృప్తి పరిస్తే నాకు ఐదు రూపాయలు ఇస్తావా ?"

            “ఇవ్వను.”

            "లేకపోతే ఎనిమిది అణాలైనా ఇస్తావా?"

            “సరే. అయితే ఒక షరతు. నీవు తప్పు అని నిరూపించితే  దానికి రెట్టింపు డబ్బు  నాకివ్వాలి,” అన్నాడు ఆ కొత్త వ్యక్తి. కొంతసేపు తర్జన భర్జన తర్వాత ఇద్దరు ఓ ఒప్పందానికి వచ్చారు.  జ్యోతిష్కుడు దేవుణ్ణి స్మరిస్తుండగా, కొత్త వ్యక్తి చుట్టను వెలింగించాడు. జ్యోతిష్కుడు అగ్గిపుల్ల వెలుగులో ఆ వ్యక్తి యొక్క మొఖం చూసాడు. కాస్త విరామం ....రోడ్డు మీద కార్ల హారన్ శబ్దాలు, జట్కా బండి చోదకులు తమ గుర్రాలను తిట్టడము మరియు జనం ఎడతెగని సంభాషణలతో  ఆ సాయంకాలము ఆ పార్కు  పరిసరాలు చికాకుగా అనిపించింది. కొత్త వ్యక్తి  చుట్టను కాలుస్తూ  పొగను గుప్పు గుప్పున వొదులుతూ జ్యోతిష్కుని ముందు కౌర్యంగా కూర్చుని వున్నాడు. జ్యోతిష్కుడు అసౌకర్యంగా  కనిపించాడు.

            “నీ అణా నీవు తీసుకో. ఇటువంటి పందేలు నాకెప్పుడూ  తెలియవు. ఇప్పటికే ఆలస్యమైంది...  ఇంటికి వెళ్ళాలి. “జ్యోతిష్కుడు మూట సర్దుకుంటున్నాడు. అవతలివాడు జ్యోతిష్కుని చేయి గట్టిగా పట్టుకొని "నీవు తప్పించుకోలేవు. నా దారిన నేను వెళ్తుంటే, నీవు ఇందులోకి లాగావు,” అని అన్నాడు. జ్యోతిష్కుని గొంతు భయముతో మూగపోయింది. "ఈ రోజు పోనివ్వు. నీతో రేపు మాట్లాడుతాను." అతడు తన  చేయిని ముందు చాపుతూ " పందమంటే పందమే. కానివ్వు" అన్నాడు. తడారిన గొంతుతో  జ్యోతిష్కుడు  జోస్యాన్ని చెప్పడం మొదలెట్టాడు: “నీజీవితములో ఓ స్త్రీ…..”

                "ఆపు"అన్నాడు అవతలివాడు. “అదంతా నాకవసరంలేదు. నేనిప్పుడు తలపెట్టిన పనిలో విజయము పొందుతాన లేదా ? దీనికి సమాధానము చెప్పి వెళ్ళిపో. లేకుంటే నువ్వు పైసలన్నీ కక్కే   వరకు నిన్నొదలి పెట్టను.” 

            “సరే విను చెప్పుతాను. కానీ నేను చెప్పేది నీకు నిజమనిపిస్తే ఒక రూపాయి ఇస్తావా? లేకుంటే, నేను అసలు మాట్లాడను. నీకిష్టమైంది నీవు చేసుకో.” చాలాసేపు బేరమాడిన తర్వాత అవతలివాడు అంగీకరించాడు. “నువ్వు చచ్చిపోయావని వదిలేసారు. ఇది వాస్తవమా కాదా?”

            “ఆహా! ఇంకా చెప్పు”

            “నీ శరీరములో ఒకసారి కత్తి దిగింది?" అన్నాడు జ్యోతిష్కుడు

            " భలే వాడివే" అంటూ తన రొమ్ము బాగాన వున్న కత్తి గాటును చూపించాడు.

            "ఆ తర్వాత నిన్ను దగ్గరలో వున్నా వ్యవసాయ బావిలోకి తోసేసి నీవు చచ్చావని వదిలిపెట్టి వెళ్లారు." 

            “అప్పుడు ఆ మార్గములో  వెళుతున్న ఓ మనిషి అనుకోకుండా బావిలోకి తొంగి చూడకపోతే నేను చచ్చేవాడినే.” అన్నాడు అవతలి వ్యక్తి ఆశ్చర్యంగా. “వాడిని నేనెప్పుడు పట్టుకుంటాను?,” అడిగాడుఅతను పిడికిలి బిగించుతూ.

            "మరో జన్మలో ," సమాదానము ఇచ్చాడు జ్యోతిష్కుడు. "నాలుగు నెలల క్రితమే సుదూర  పట్టణము లో అతడు చనిపోయాడు. నీవు అతన్ని ఎప్పటికి కలువలేవు." ఆ వార్త విని అవతలివాడు బాధతో మూలిగాడు. జ్యోతిష్కుడు చెప్పుకుంటూపోతున్నాడు.

            “గురు నాయక్”  

             “నా  పేరు నీకు తెలుసా?”  అన్నాడు అవతలివాడు ఆశ్చర్యంగా.

            “అన్ని తెలిసినట్టుగానే ..., నేను చెప్పేది జాగ్రత్తగా విను. గురు నాయక్. ఈ టౌన్ కు ఉత్తరము దిక్కున రెండు రోజులు ప్రయాణము చేస్తే మీ వూరు వస్తుంది. వచ్చే ట్రైన్ ఎక్కి ఎవరికి కనిపించకుండ పో. నీవు మళ్ళీఊరొదిలి వెళ్ళితే   నీకు మరో గండము ఎదురయే అవకాశముంది. ” ఓ చిటికెడు పవిత్రమైన  విభూదిని అతనికి ఇస్తూ "దీన్నీ నుదిటి మీద పూసుకొని ఇంటికెళ్ళిపో, ఎన్నడూ దక్షిణ దిక్కు ప్రయాణము చేయకు. నీవు వందసంవత్సరములు జీవిస్తావు. " అని అన్నాడు.

            “మళ్లీ నేనెందుకు ఊరొదిలి పోతాను.” అన్నాడు అవతలివాడు ఆలోచిస్తూ.  “వాడిని వెతికి పట్టుకుని చంపడానికి మాత్రేమే అప్పుడప్పుడు బయటకెళ్లుతున్నాను,” అన్నాడు అతడు, విచారంగా తల ఊపుతూ. “వాడు నా చేతుల నుండి తప్పించుకున్నాడు. కనీసము వాడు ఘోరమైన చావు చచ్చాడనుకొంటా!”

            "అవును" అన్నాడు జ్యోతిష్కుడు. "అతడు లారీ కిందపడి నలిగి చచ్చిపోయాడు." అది విని  అవతలివాడు సంతృప్తి చెందినట్లుగ కనిపించాడు. 

            జ్యోతిష్కుడు సరంజామాను తన సంచిలో సర్దుకునే సరికి ఆ ప్రాంతంమంతా నిర్మానుష్యమైంది. ఆకుపచ్చ వెలుతురు కిరణము కూడా పోవడము వలన అంతట  చీకటి మరియు నిశ్శబ్దం ఆవరించింది. ఆ కొత్త వ్యక్తి జ్యోతిష్కుడికి సరిపడా నాణేలను ఇచ్చి చీకట్లో కి జారుకున్నాడు.

            జ్యోతిష్కుడు ఇంటికి చేరే సరికి దాదాపు మధ్య రాత్రి కావస్తుంది. గలమ దగ్గర  నిలబడి ఎదురుచూస్తున్న భార్య అతని ఆలస్యానికి కారణమడిగింది.  చేతిలోని నాణేలను ఆమె వైపు విసిరి, "వాటిని లెక్కించు. అవన్నీ ఒకే మనిషి ఇచ్చాడు. " అన్నాడు జ్యోతిష్కుడు.

            "మొత్తం పన్నెండున్నర అణాలు," అంది ఆమె లెక్కిస్తూ.  ఆమెకు అమితానందమైంది. "రేపు బెల్లం, టెంకాయ కొంటాను. చిన్నది చాల రోజులనుండి మిఠాయిలు కావాలని అడుగు తూ వుంది. మంచి తీపి పదార్థం ఏదైనా చేసి దానికి పెడతాను."

            "ఆ నికృష్టుడు మోసము చేసాడు! రూపాయి ఇస్తానని ఒప్పుకున్నాడు,,” అన్నాడు జ్యోతిష్కుడు. ఆమె అతని వైపు చూసింది. "నీవు కలత చెందినట్లు కనిపిస్తున్నావు. ఏమి జరిగింది?

            “ఏమి లేదు.”

            భోజనం తర్వాత మంచము మీద కూర్చొని, “నీకు తెలుసా? ఈ రోజు ఓ పెద్ద బరువు గుండెలమీదినుండి దిగిపోయింది. ఇంత కాలము నా  చేతులకు ఓ మనిషి రక్తమంటుకుందని బాధపడ్డాను. ఆ కారణంగానే నేను ఇంటి నుంచి పారిపోయి వచ్చి  నిన్ను పెళ్ళాడి ఇక్కడ స్థిరపడ్డాను. కానీ అతను బ్రతికే వున్నాడు,” అన్నాడు తన భార్య తో

            ఆమెకు  ఊపిరాగినంతపనైంది.  "నీవు హత్యాప్రయత్నం చేసావా?"

            “అవును. మావూరిలో నేను పనిపాట లేక వెర్రివానిగా తిరుగుతున్న సమయములో జరిగింది. ఒక రోజు మేము కొందరము యువకులము కలిసి తాగం. జూదమాడాం. తర్వాత బాగా  దెబ్బలాడుకొన్నాం …. అవన్నీ ఇప్పుడెందుకులే! నిదురోస్తుంది. ఇప్పటికే ఆలస్యమైంది,” అంటూ అవలించుతు మంచంపైన ఒళ్ళువాల్చాడు .

 

 

                                   

కవితలు

మానవతార

పాలమూరి

పాలసముద్రం సురవరమే!

ప్రతాపరుద్రీయమనే

ఈ కథాకావ్యానికి ఇది అవతారిక మాత్రమే!

 

ఆయాన మేల్కొన్నతీరు

మేల్కొల్పినతీరు

మన ప్రాథస్మరణలో మమేకమైతేనే మంచిది

 

ఆయన మార్గదర్షే కాదు మానవతార కూడా!

నిరంకుశ నిజాం ప్రశ్నలనే కాదు

గెలికి కయ్యానికి కాలుదువ్వే వాళ్లను సైతం

మళ్లీ నోరెత్తకుండా చేసిన పనితనం వల్లనే

జనజీవన అస్తిత్వం చిగురించ గలిగింది

 

సంస్థానాల జీవ దారుల వల్లనే అనుకుంటా రామాయణంలో దాగిన

అలల ఆత్మల ఆణిముత్యాలను

వెలికితీసిన సముద్రగర్భంలో అతడే

 

నీళ్లులేని నేలవాడైతేనేమి

ఆయనలోని సృజనాత్మకత జీవనదివల్లనే

మన సాహిత్య నేల సస్యశ్యామలమైంది

 

ఉర్దూ రాజ్యమేలుతున్న సమయాన

నిరాయుధమైన తెలుగు భాషను తన పత్రిక ద్వారా

పరివ్యాప్తం చేసిన సంపాదక సమర వృక్షం అతడే

 

మన పర్వదినాలను భుజానవేసుకుని

వన్నె తరగని సంస్కృతికి

కళాకృతి కల్పవృక్ష మైన వాడు అతడే

గోల్కొండ కవుల సంచిక వల్లనే కదా

కవుల కళ్ళకు ఇంత వెలుగు దొరికింది

ఈ దీరో దాత్తుని

శాసనసభ ఆలింగనం చేసుకుని గానీ

అక్షరాన్ని వదిలి ఆత్మను అగమాగం చేసుకోలేదు గదా!

 

రాత్రనక పగలనక

చెరువులలో ఈదే చేపపిల్లలానే బతికాడు

ఎల్లవేళలా అడుగు తీసే అక్షర యోధుడు యోధులకు

లోలోని నల్లమల అరణ్య సోయగాల్ని అర్పించ గలడు

 

సాహిత్య వ్యాసాలు

ఆధునిక తెలుగు స్త్రీల సాహిత్య చరిత్ర 

సంఘ సంస్కరణ ఉద్యమ కవయిత్రి వేమూరి శారదాంబ

 

“ తన తొమ్మిదవయేట ననుపమాన ప్రజ్ఞ  

                        నింపుగా వీణ వాయింప నేర్చె 

              తన పదియవయేట సునిశితంబగు బుద్ధి 

                        దా కొల్చె నేకసంథగ్రహణము 

              తన చతుర్దశ శరత్తున ముద్దుముద్దుగా 

                        నల్లిబిల్లిగ ( బద్యమల్ల నేర్చె 

             తనదు పదార్వ వత్సరమున నగ్నజి 

                        జ్జా వివాహ ప్రబంధంబు సెప్పె 

             తనదు పందొమ్మిదవ వర్షముననె మర్త్య 

             భావమును మాని శాశ్వత బ్రహ్మలోక 

             సిద్ధి( గనె శారదాంబ నా చిన్ని కూతు 

             ననుదినంబును మఱువక యాత్మనుంతు”          -------- సంప్రదాయ శిబిరం నుండి బయటపడి కందుకూరి వీరేశలింగం గారి సంఘసంస్కరణ ఉద్యమానికి మద్దతుగా నిలబడిన  కవి పండితులు, బహుగ్రంథకర్త అయిన దాసు శ్రీరాములు  1907 లో దేవీభాగవత అనువాదాన్ని ప్రచురిస్తూ అవతారికలో వ్రాసుకొన్న పద్యం ఇది. పందొమ్మిది ఏళ్లకే మరణించిన చిన్నకూతురు శారదాంబను తలచుకొంటూ వ్రాసిన పద్యం ఇది. దాసు శ్రీ రాములు పేర్కొన్న నాగ్నజితీ పరిణయము  తో పాటు మాధవశతకము  ఆమె కృతులు. దాసు శ్రీరాములు స్మారకసమితి పక్షాన దాసు అచ్యుతరావు నూటఇరవై సంవత్సరాల క్రితపు ఈ కృతులను  సేకరించి ప్రచురించి  (2019) ఈ తరానికి అందు బాటులోకి తెచ్చారు. ఆ పుస్తకాలకు ఆయన, ఉన్నం జ్యోతివాసు వ్రాసిన ముందుమాటలు శారదాంబ  సమగ్ర  జీవితవిశేషాలను తెలియచేస్తున్నాయి. ఈ రెండు కావ్యాలే కాక ఆమె కీర్తనలు  కూడా రచించింది.  

దాసు శ్రీరాములు, జానకమ్మ దంపతులకు కృష్ణాజిల్లా మచిలీపట్నం దగ్గర అల్లూరు అనే ఊళ్ళో 1881 మే 3వ తేదీన పుట్టింది శారదాంబ. ఆరుగురు మగబిడ్డల తరువాత పుట్టిన ఆడపిల్ల కావటంతో గారాబంగా పెరిగింది. సంగీత సాహిత్యాలలో ప్రావీణ్యం గల తండ్రి ఐదారేళ్ళ వయసునుండే ఆమెకు సంగీతం చెప్పించాడు. వీణలో సుశిక్షితురాలిని చేసాడు. మైసూరు వంటి నగరాలలో కచేరీలు చేసే స్థాయికి తెచ్చాడు.          గుంటూరు జిల్లా బాపట్ల తాలూకా తహసీల్దారు వేమూరి రామన్న,నాగమ్మల రెండవ కొడుకు రామచంద్రరావు తో ఎనిమిదేళ్ల శారదాంబకు (1888)  పెళ్లిఅయింది. అప్పటికి వీరేశలింగం సంస్కరణ భావజాలంతో ఏకీభావం ఉన్నపటికీ, బాల్యవివాహం వద్దని ఆయన అంటున్నా వినక  దాసు శ్రీ రాములు ఈ పెళ్లి చేశాడు. 1895 లో కాపురానికి పంపేలోపల తాను స్వయంగా ఆమె చేత  అమరకోశం చదివించాడు.  రఘువంశం, కుమారసంభవం మొదలైన కావ్యాలు  బోధించాడు. తత్ఫలితంగానే దాసు శ్రీరాములు పేర్కొన్నట్లుగా పదునాలుగేళ్ల వయసుకే ముద్దుముద్దుగా పద్యమల్లటం నేర్చింది. అయినా  అందరు ఆడపిల్లలకు లాగానే కాపురం ఆమె సంగీత సాహిత్య కళా సృజన సామర్ధ్యాల ప్రకాశానికి  అవరోధంగా మారింది. వీణ అటకెక్కింది. ఆలోచనలు వ్యక్తి నుండి వేరుచేయలేనివి కనుక ఏమో, ఆమె సాహిత్య సృజన చాటుగానో,నేటుగానో కొనసాగుతూనే వచ్చింది.పదిహేనేళ్ల వయసుకు ( 1896) బిడ్డ తల్లి అయింది. మరోమూడేళ్లకు (1899) మలి ప్రసవంలో పందొమ్మిదేళ్ళ అతి చిన్న వయసులో ప్రాణాలు కోల్పోయింది. ఆమె కృతులు రెండూ మరణానంతర ప్రచురణలే.  

                                           1

 

            దాసు శ్రీరాములు దేవీభాగవత అవతారికలో శారదాంబ గురించి వ్రాసిన పద్యంలో నాగ్నజితీ పరిణయము ప్రస్తావన ఉంది కానీ మాధవశతకము మాట లేదు. పదహారేళ్ళ వయసులో నాగ్నజితీ పరిణయం వ్రాసిన తరువాత మూడేళ్లకే ఆమె మరణించింది కనుక మాధవశతకం పదునాలుగేళ్ల ప్రాయంలో అల్లిబిల్లిగా అల్లిన పద్యాల సమాహారమే  అయివుండాలి. 1901లో శ్రీపాదకృష్ణమూర్తి శాస్త్రి కలావతి పత్రికలో వరుసగా ఆ పద్యాలను ప్రచురించాడు.

శారదాంబ ఈ పద్యాలు పదునాలుగేళ్ల వయసులో వ్రాసిందంటే అది 1895 అయిఉండాలి. ఆమె పుట్టి పెరిగిన కాలం  సంఘసంస్కరణ ఉద్యమంలో వేగం, విలువ రెండూ పెరుగుతున్న కాలం. అప్పటికే వీరేశలింగం పంతులు  స్త్రీవిద్యకు అనుకూల భావప్రచారం ప్రారంభించాడు. వివేకవర్ధని పత్రిక ప్రారంభించి అందుకు స్వంత వేదికను ఏర్పాటు చేసుకున్నాడు. స్త్రీ విద్య శాస్త్ర సమ్మతమేనని ప్రజలలో నమ్మకం కలిగించటానికి పట్టుదలతో పనిచేస్తున్న కాలం అది. శారదాంబ పుట్టిన రెండేళ్లకు అంటే 1883లో  స్త్రీల జ్ఞాన చైతన్యాల వికాసాన్ని ఆశించి స్త్రీల  కొరకు ప్రత్యేకంగా సతీహితబోధిని అనే పత్రికను కూడా ప్రారంభించాడు వీరేశలింగం.  ఆ క్రమంలో 1875 నుండి 1885 మద్య కాలంలో స్త్రీ విద్యపై ఆయన చేసిన ప్రధాన ఉపన్యాసాలు  ప్రచురించబడి బుద్ధిజీవుల మధ్య చర్చకు వచ్చాయి.అదే సమయంలో  వధూవరుల మధ్య వయో తారతమ్యం కల వివాహాలు దాంపత్యంలో స్నేహానికి అవరోధమని ,కన్యా  శుల్కవివాహాలు నరమాంస విక్రయ వ్యవహారమేనని ఏవగించుకున్నాడు వీరేశలింగం. ఆయన ఆదర్శాలు   సామాజిక మానవీయ సంస్కారాలలో, సంబంధాలలో  ప్రతిఫలించే వాస్తవంగా పరిణమించటాన్ని కలగంటూ 1887 నాటికి  గురజాడ  కన్యాశుల్క నాటకంతో రంగంలోకి వచ్చాడు. ఐదారేళ్ళ పిల్లగా ఊహతెలిసే నాటికి శారదాంబ చుట్టూ ఉన్న వాతావరణం ఇది. ఈ నేపథ్యంలో ఆమెకు అందివచ్చిన విద్యావకాశాలు సంస్కరణభావాలను ఆమెలో పెంచిపోషించాయి. స్త్రీ జనాభ్యుదయం సహజ ఆకాంక్షగా ఆమె పద్య రచన సాగింది. అది మాధవ శతకము అయింది. 

 కథతో నిమిత్తం లేకుండా ఎక్కడికక్కడ ఒక భావాన్ని, అభిప్రాయాన్ని పూర్తి చేయటానికి వీలుగా చేసే వ్యస్త పద్యరచన శతకం. పద్య రచనాభ్యాసానికి అనువైన ప్రక్రియ. అయితే మాధవ శతకములో వ్యస్త పద్యాల మధ్య ‘స్త్రీజన క్షేమార్థక భగవత్ప్రార్ధన’ అనే ఏక  సూత్రతను ఏర్పరచు కున్నది శారదాంబ. శతకం అంటే వందే . కానీ సాధారణంగా తెలుగు సాహిత్య సంప్రదాయంలో శతకం అంటే  నూట ఎనిమిది పద్యాల రచన అన్న రూఢి ఏర్పడిపోయింది. మాధవ శతకంలో పద్యాల సంఖ్య నూట ఒక్కటి (101).  మాధవా అన్న సంబోధన మకుటం.ఏక వృత్త నియమం పాటించలేదు. ఉత్పలమాల చంపకమాల వృత్తాలు ఎక్కువ. అక్కడక్కడా శార్దూల మత్తేభ వృత్తాలు కూడా ఉన్నాయి. మొదటి ఆరు పద్యాలూ ,చివరి దశావతార స్తుతి పద్యాలతో  కలిపి పదకొండు పద్యాలు మినహా మిగిలినవన్నీ ‘స్త్రీజన క్షేమార్థక భగవత్ప్రార్ధన పద్యాలు.’ కనుక మాధవ శతకాన్ని  భక్తి శతకం అనటం  కన్నా సంస్కరణ భావ ప్రచార శతకం అనటం సముచితం.  

     ఈ శతకంలో మొదటి ఆరు  పద్యాలూ  పీఠిక వంటివి. దయతో తనను కాపాడమని శ్రీ రాముడిని స్తుతిస్తూ కోరటం ఆ పద్యాల సారం. అయితే వాటిలోనూ  శారదాంబ వ్యక్తిత్వం ప్రతిఫలించిన తావులను గుర్తించవచ్చు. “శ్రీ రమణీ మనోహర సుశీల నిజాశ్రిత కష్టభంజనా”అని ప్రారంభం అయ్యే మొదటి పద్యం లో నాలుగవ పాదం “సారస నేత్ర నాదగు విచారములెల్లను దీర్చి మాధవా”.  ఇందులో నాదగు  విచారములెల్లను దీర్చమని మాధవుడిని కోరింది కవయిత్రి.నాదగు అనే మాట ఉత్తమ పురుష ఏకవచనమే. కానీ ఆమెకు  వ్యక్తిగత విచారాలు ఉన్నట్లు తరువాతి పద్యాలలో ఎక్కడా కనబడదు. ఆమె విచారం అంతా స్త్రీలందరి కోసం. అందువల్ల ఆమె విచారం వ్యక్తిగతమైంది కాదు అన్నది స్పష్టం.

          నాలుగవ పద్యం నాలుగవ పాదం ముగింపు లో “నీవగతి మాకిల వేఱిక లేరు మాధవా”అన్న వాక్యంలోని  ‘మాకు’ అన్న ఉత్తమ పురుష బహువచనం ఆమె విచారాలన్నీ సమూహానికి సంబంధించినవే అని రూఢి చేస్తున్నది. అందువల్ల శారదాంబ ‘నేను’ అన్నా ‘మేము’ అన్నా ఆ మాటలన్నీ  తనను తాను స్త్రీ జన ప్రతినిధిగా సంభావించుకొని అన్నవే. ‘నాదగు విచారాలు’ అంటూ స్త్రీల విచారాల గురించి తపన పడి కవిత్వం వ్రాసిన శారదాంబ నాగొడవ అంటూ లోకం గొడవను తన గొడవగా కవిత్వం చేసిన కాళోజి కి ఒక తరం వెనుకటి మనిషి. ప్రపంచపు బాధను తన బాధగా చేసుకొని మరో ప్రపంచాన్ని కలగంటూ శ్రీశ్రీ  కవిత్వం రాసిన కాలం కంటే ముందే వివక్షకు గురి అవుతున్న మహిళల  బాధను తన బాధగా చేసుకొని కవిత్వం అల్లిన మహిళ శారదాంబ.   

           సాధారణంగా భక్తి శతకాలలో  మోక్షకాంక్ష ఉంటుంది. కానీ శారదాంబ  తనను బుద్ధిశాలినిగ బ్రోవుమని(6) కోరింది.వ్యక్తిగత పారలౌకిక విలువలకన్నా లౌకిక  సామాజిక విలువల కోసం ఆలోచించ గలిగే బుద్ధిని ఆకాంక్షించటంలో వుంది ఆమె విశిష్టత.అలాగే భగవంతుడు కాపాడిన పురుషులు ఎంతో మంది వుండగా ద్రౌపదిని, అహల్యను మాత్రమే ప్రస్తావించటం స్త్రీ కావటం వల్లనే అనిపిస్తుంది. 

 ఈ శతకంలో ఎక్కువ పద్యాలు ఆనాటి  స్త్రీవిద్యా వివాదానికి సంబంధించినవి. స్త్రీవిద్య అవసరం, ప్రాధాన్యత, ప్రయోజనం నిరూపించటం, అందుకు మద్దతుగా చారిత్రక పౌరాణిక స్త్రీలను ఉదాహరణగా పేర్కొనటం, స్త్రీవిద్య వ్యతిరేక వాదనలను తిప్పికొట్టటం, స్త్రీవిద్య సాధనకు పూనుకొనమని పురుషులను ఉద్బోధించటం - లక్ష్యంగా శారదాంబ ఈ శతక పద్యాలు వ్రాసింది. శారదాంబ దృష్టిలో విద్య అంటే అక్షరాస్య విద్య. స్త్రీలను రోకటి పాటలు పాడుకొనే స్థితి నుండి రామాయణ భారతాది పురాణ కథలను గ్రంథ పరిశీలన చేత అర్ధం తెలిసి చదువుకునే దశకు చేర్చే విద్య (33). బాల చికిత్స, చరిత్ర, భూగోళ సమాచారం, లెక్కలు, దేశభాషలో చక్కగా వ్రాయగల నైపుణ్యం స్త్రీవిద్యకు ఆమె ఇచ్చిన సిలబస్.(57) సంగీత నాట్య చిత్రలేఖనాది లలితకళలు కూడా స్త్రీలు నేర్వవలసినవే అన్నది ఆమె అభిప్రాయం.ఈ క్రమంలోనే   స్త్రీలకు విద్య అంటే పురాణ శ్రవణం, నోములునోచటం  అనే సంప్రదాయ భావనను శారదాంబ తిప్పికొట్టింది. పురాణ శ్రవణం వల్ల బోధ కలగదని (54), నోములు నోచటం వృధాగా పొద్దు పుచ్చటమేనని(66) అంటుంది. సంగీత నాట్యాలు బోగం వేషాలుగా తిరస్కరింప బడుతున్న తరుణంలో  శారదాంబ సంగీత నాట్య విద్యలు నేర్చుకొనే అవకాశం మహిళలకు ఉండాలి   అనటం సాహసమే. 

            బోగపుసానుల పాట వింటూ ఇటువంటి పాట ఎక్కడా వినలేదని  మెచ్చుకునే పెద్ద మను షులను గృహిణులకు ఆ సంగీతజ్ఞానం ఇచ్చేపనికి ఎందుకు ముందుకు రారని నిలదీసింది(29 ) ఉత్తర నాట్యం నేర్చుకోలేదా, యోగ్యురాలని కీర్తి పొందలేదా? స్త్రీలు నాట్యం నేర్చుకొనటానికి అభ్యంతరాలు ఎందుకు అంటుంది (32). ఉషా అనిరుద్ధుల కథలో చిత్రరేఖను ప్రస్తావించి ఆ నేర్పు ఉన్న స్త్రీలకు చిత్రలేఖనం నేర్పవచ్చు కదా అంటుంది. (48). ఈ అన్ని సందర్భాలలోనూ స్త్రీలసృజన  శక్తి సామర్ధ్యాలను వెలికి రానీయకుండా చేస్తున్నసంప్రదాయం పట్ల, పురుష బుద్ధుల పట్ల ఆమె విమర్శ దృష్టి కనబడుతుంది. 

            స్త్రీలకు విద్య ఎందుకు అవసరం ?భర్తకు ఇంటి నిర్వహణలో చేదోడు ,వాదోడు కావటానికి, లేఖలు చదువుకొనటానికి, వ్రాయటానికి, వార్తాపత్రికలు చదివి వినిపించడానికి, పిల్లలకు విద్యా బుద్ధులు చెప్పి పెంచటానికి , ఇరుగు పొరుగు స్త్రీ లతో కలహాలు మాని జీవించటానికి -ఇట్లా ఆనాటి సంస్కరణోద్యమం ఏమి చెప్పిందో దాదాపు వాటినే శారదాంబ తన పద్యాలలో ప్రస్తావించింది. కార్యేషు మంత్రి అంటారు కదా, విద్య లేని మహిళ మంత్రి ఎలా కాగలుతుంది అని ప్రశ్నించి పడతులు విద్య నేరిస్తే పతులకు సహాయపడతారని అంటుంది (27). మగవాడికి అర్ధ శరీరమైన ఆడది చదువు లేనిదైతే మగవాడి సగభాగం చచ్చు పడిపోయినట్లే అని ఆమె భావించింది. ఆడది చదువుకొంటేనే మగవాడు సంపూర్ణుడు సుందరుడు అవుతాడని చెప్పింది. అందువల్లనే స్త్రీ విద్య కు సుముఖులయ్యే  సద్బుద్ధిని పురుషులకు ఇమ్మని భగవంతుడిని వేడుకొన్నది. స్త్రీలను జ్ఞాన వంతులను చేసే పనికి పూనుకొనమని పురుషులను ఉద్భోదించింది.

        ఆడవాళ్లు చదువుకుంటే చెడిపోతారు , భర్తను గౌరవించరు, స్వాతంత్య్రం కోరతారు -అనే విద్యా వ్యతిరేక వాదుల అభ్యంతరాలను తగిన తర్కంతో తోసి పుచ్చింది శారదాంబ.  స్వతంత్రం ఇమ్మంటే  ఇచ్చేది కాదు, తమకు ఏది తగునో ఏది  తగదో ఎరిగి  పొందేదీ అన్నది ఆమె భావం.  బాగా చదువుకున్న స్త్రీలకే  ఆ వివేకం ఉంటుందని ఆమె నమ్మకం. (79) మహిళల చదువుకు ఉన్నఅభ్యంతరాలలో  మగవాళ్ల వద్ద చదువు కోవాల్సి వస్తుందన్నది మరొకటి .ఆడవాళ్లు నోములు చేస్తున్నప్పుడు పూజ చేయించే పురోహితుడు పురుషుడు కాదా అప్పుడు లేని సందేహం ఇప్పుడు ఎందుకు వచ్చింది అని  నిలదీసిన పదునున్న లౌకిక జ్ఞానం ఆమెది. మహిళలు చదివి ఉద్యోగాలు చెయ్యాలా ఊళ్ళేలాలా అని ఎద్దేవా చేసేవాళ్లకు సమాధానం ఇచ్చేక్రమం లో  విద్య అంతిమ ప్రయోజనం జ్ఞానం పెరగటమే నని (71) ప్రకటించింది.   

     అయితే శారదాంబ దృష్టిలో జ్ఞానం జ్ఞానం కోసం కాదు. జ్ఞానం సకల సృజన మేధో శక్తుల వికాసనానికి ,ఆవిష్కరణకు. మహిళల చదువుకు సమాజంలో ఒక ఆమోదాన్ని సంపాదించటానికి చరిత్ర నుండి , పురాణాలనుండి ఉదాహరణలుగా తెచ్చి చూపిన  లీలావతి వంటి శాస్త్ర వేత్తలు   , దేవహూతి వంటి వేదవేత్తలు,  మొల్ల, తరిగొండ వెంగమాంబ వంటి కవులు, కైక ,సత్య వంటి యుద్ధ వీరులు - బహుముఖీనమైన శక్తి సామర్ధ్యాలు చూపగల స్త్రీల అస్తిత గురించిన శారదాంబ ఆత్మ గౌరవ చేతనకు  ప్రబల సాక్షులు.

       ఈ శతకం లో శారదాంబ ప్రస్తావించిన  స్త్రీల జాబితా తయారు చేసి చూస్తే స్త్రీవిద్యకు స్ఫూ ర్తిని  ఇచ్చే మహిళా శక్తుల సమీకరణకు ఆమె తీసుకున్న శ్రద్ధ అర్ధం అవుతుంది. సమకాలపు  జనవ్యవహారం నుండి సేకరించి చెప్పిన విద్యావంతులైన మహిళల  గురించిన సమాచారం మరీ ఆసక్తికరంగా ఉన్నది. వింజమూరి తిమ్మక్క ద్విపద ఛందస్సులో డోలాయాత్ర అనే గ్రంధం వ్రాసి నట్లు (65) ఆమె చెప్పినది ఏ సాహిత్య చరిత్రలోనూ నమోదు అయిన విషయం కాదు. పెద్ది భొట్లు సతి వంటి స్వంత పేరు లేని అంచులకు నెట్టివేయబడిన  స్త్రీల పాండిత్యం గురించి- ఎక్కడ విన్నదో కానీ-  ఆలోచించమని మనలను ప్రేరేపిస్తుంది.(21)  అల్లసాని పెద్దన మనుచరిత్ర వ్రా స్తూ గర్భిణి స్త్రీని ఎలా వర్ణించాలా అని  ఆలోచిస్తుండగానే ఆయన కూతురు ఆ పని విజయవంతంగా పూర్తి  చేసి పెట్టిందని(44) చెప్పిశారదాంబ వినియోగంలోకి రాని స్త్రీల శక్తి సామర్ధ్యాల వైపు మన దృష్టిని మళ్ళించింది. అంతే కాదు స్త్రీల ప్రత్యేక శారీరక మానసిక సంస్పందనలను, జీవితాను భవాలను వర్ణించటం  ఎంత పెద్ద కవికి  అయినా అంత సులభం కాదని ,స్త్రీలు కవులైతే అలవోకగా ఆ పని  చేయగలుగుతారని ఏక కాలంలో చెప్పినట్లయింది. పంథొమ్మిదివందల  ఎనభైలలో తెలుగు సాహిత్య లోకంలో వ్యాప్తిలోకి వచ్చిన ఈ స్త్రీవాద భావనను వంద సంవత్సరాల క్రితమే ఒక తెలుగు కవయిత్రి పలికించ గలిగిందంటేస్త్రీవాదం విదేశీయం కాదని, తరతరాల ప్రపంచ స్త్రీల మనోభావాల అనుభవాల కోణం నుండి అభివృద్ధి చెందిన సిద్ధాంతమని రూఢి అయినట్లే కదా!

 స్త్రీలపట్ల సమాజంలోవున్న  వివక్ష పట్ల శారదాంబకు ఒక అవగాహన ఉంది. శివుడు గంగను నెత్తిన పెట్టుకుంటాడు. బ్రహ్మ సరస్వతిని నాలుక యందు, విష్ణువు లక్ష్మిని గుండెల్లోనూ పెట్టుకొంటే ఈ లోకం లో మగవాళ్ళు వాళ్ళను ఎందుకు చిన్న చూపు చూస్తారన్నది ఆమె వేదన(9). లింగ వివక్ష వల్ల జీవితంలోభాగమవుతున్న  ద్వంద్వ విలువల గురించిన ఆవగాహన కూడా శారదాంబకు ఉంది. ‘వలదనుటెట్లు విద్య మగవారాల కెట్టుల నట్టులే కదా’అని(19) ఆడవాళ్లు మగవాళ్ళతో సమానమేనన్న సాధారణ సూత్రాన్ని సౌకర్యవంతం గా మరచిపోయిన పురుష సమాజానికి చురక వేసింది. లలనలు నాలుగక్షరములు చదివినంత మాత్రాన అది చదువు కాదు అని కూడా ఆమెకు తెలుసు. పురుషులతో పాటు సమంగా తెలివి పొందే అవకాశాల గురించిన స్వప్నం ఆమెది (19).   చదువు వల్ల ఆడవాళ్ళు చెడి పోతారనే వాదాన్ని నిరసిస్తూ చదువు వల్ల చెడిపోతారంటే మగవాళ్ళు కూడా చెడిపోతారు కదా,మరి వాళ్ళెందుకు చదువుతున్నారు అని ప్రశ్నించింది.(72)

        ఆడపిల్లలకు ద్రౌపది వంటి పేర్లు పెడితే బోగం కులం పేర్లు అని అంటారు కదా! మగవాళ్లకు కృష్ణుడి పేరు ఎలా పెడతారు అని ఆమె వేసిన ప్రశ్న లైంగిక ద్వంద్వ విలువల మీద ఎక్కు పెట్టిన బాణమే.(81) ఐదుగురు భర్తలు ఉన్నందున ద్రౌపది పేరే అపవిత్రం అయిపోతే పదహారువేల భార్యలు ఉన్న కృష్ణుడు ఎలా పూజ్యుడైనాడన్నది ఆమె ఆంతర్యం. అంతే కాదు , స్త్రీలకు గొడుగు పట్టుకొని వీధులలో నడవటాన్ని నిషేధించి, తలుపులు మూసిన పల్లకీలలో, బండ్లలో, బంధించి ప్రయాణాలు చేయించటంతో  ఆగక బురఖా కూడా వేసి ఊపిరి ఆడనీయకుండా చేస్తున్న విధానాలమీద ఘాటైన విమర్శపెట్టింది. (82&83) బాల్య వివాహాలను,వృద్ధులకు ఇచ్చి చేసే వివాహాలను  వ్యతిరేకించింది. తగిన వయసు వచ్చాక  నచ్చినవాడిని పెళ్లాడే వెసులు బాటునిచ్చే స్వయంవర వివాహపద్దతిని విస్మరించటం పట్ల విచారం వ్యక్తం చేసింది (86). 

        శారదాంబ కోటికెలపూడి సీతమ్మ వలెనే  వీరేశలింగం పంతులు గారి  సంస్కరణోద్యమ భావజాల వారసత్వానికి,  సమకాలంలో మొగ్గ విచ్చుతున్న  మహిళా ఉద్యమ ఆకాంక్షలకు మధ్య బలమైన లంకె .ఈ శతకం చదువుతుంటే ఆ తరువాత పదిహేనేళ్లకు , 1914 ఏప్రిల్ 11&12 తేదీలలో బెజవాడలో జరిగిన అయిదవ ఆంధ్ర మహిళా సభ ఉపన్యాసాలు,తీర్మానాలు గుర్తుకు వస్తాయి.    ముఖ్యంగా శారదాంబ  తన పద్యాలలో   స్త్రీల విద్యకు అభ్యంతరాలుగా వేటిని సంబోధించిందో ఖండించిందో అవన్నీమోటుపల్లి  రాజబాయమ్మ ఉపన్యాసంలోనూ కనిపిస్తాయి.  రాజా బాయమ్మ   విద్యావంతులైన స్త్రీల వారసత్వాన్ని చెప్పటంలో భాగంగా -దేవహుతీ లీలావతులనుపాండిత్యాన్ని,  ఉత్తరా చిత్రరేఖల కళాకౌశలాన్ని, గర్భిణీ స్త్రీ వర్ణన చేసిన పెద్దన కూతురి కవన నైపుణ్యాన్ని ప్రస్తావించటం శారదాంబ శతక పద్య ప్రభావాన్ని సూచించేవే. 

       అలాగే ఆ సభలో దాదాపు అందరి ప్రసంగాలలోను  చర్చించ బడిన మరొక అంశం నగల పై మహిళల వ్యామోహం. దానిని మూఢత కింద జమకట్టి తిరస్కరించారు సంస్కరణాభిలాషులైన స్త్రీలు. అందుకు కూడా ఒరవడి పెట్టిన మహిళ  శారదాంబ . స్త్రీలలో  నగల మోజు, అలంకరణ ప్రీతి  అభ్యుదయ కారకాలు కావని ఆమె  అభిశంసించింది. సహజమైన తెలివి ఉండాలి కానీ నగలు ఎందుకు అంటుంది.(53)నగల మీద పెట్టె శ్రద్ధ చదువు మీద పెట్టమని మహిళలను హెచ్చరిం చింది(69). నగల కోసం చెవులు, ముక్కులు కుట్టించుకొని శరీరాన్ని హింస పెట్టుకొనటం కన్నా చదువు పై శ్రద్ధ పెడితే ప్రయోజనమని హితవు చెప్పింది.(70). తల దువ్వు కొనటానికి,బొట్టు దిద్ది చీర కట్టటానికి, నగలు పెట్టుకొనటానికి ---ఇలా అలంకరణకు గంటలు గంటలు కాలాన్ని వ్యయం చేసేవాళ్ళు అందులో కొంత సమయం విద్య కొరకు కేటాయిస్తే బాగుంటుందని సూచించింది. (68). నగలపట్ల అలంకరణల పట్ల స్త్రీలు విముఖులు కావాలని స్త్రీజన క్షేమార్ధం శారదాంబ ఏదైతే  ఆశించిందో, దానితో పాటు ఆడవాళ్లు వీధుల్లో గొడుగులు వేసుకొని నడవరాదన్న నాటి సామాజిక వివక్షను దేనినైతే నిరసించిందో (82)  ఈ రెండూ కూడా ఐదవ ఆంధ్ర మహిళా సభలో తీర్మానాలుగా ప్రవేశపెట్టబడి ఆమోదించ బడిన తీరు గమనిస్తే ఎంతో ముందుగా శారదాంబ వంటి మహిళా రచయితలు సాహిత్య రూపంలో నమోదుచేసిన స్త్రీల ఆకాంక్షలు,ఆదర్శాలు  ఆచరణాభిముఖమైన ఉద్యమ రూపాన్ని తీసుకొంటున్న దృశ్యం దర్శనమిస్తుంది.   

      ఆ ఐదవ ఆంధ్ర మహిళా సభ కు అధ్యక్షురాలు  కోటికెలపూడి సీతమ్మ. ఆమె తన ఉపన్యాసం ముగిస్తూ స్త్రీ విద్యా ద్వేషుల వాదములను జయించి, పుస్తకాలను రచించి , పాఠశాలలు స్థాపించి , తోడి పురుషులలో  స్త్రీ విద్యాభిమానము పురికొల్పుటకు సభలలో ఉపన్యాసములు ఇచ్చిన పూర్వీకులను కృతజ్ఞత తో ప్రస్తావించింది.ఆ కృతజ్ఞతలలో వాటా శారదాంబకు  కూడా ఉంది. 

        తెలుగు నాట తొలినాళ్ళ  సంస్కరణోద్యమ వారసత్వాన్ని మాధవశతకము రూపంలో  స్త్రీల కోణం నుండి అందించటం ద్వారా  తన వంతు చారిత్రక పాత్రను నిర్వహించింది  శారదాంబ. 

2

శారదాంబ సంసార జీవితం ఐదారేళ్లను మించదు. కాపురానికి వెళ్లిన కాలం, కవితా వ్యవ సాయం ప్రారంభించిన కాలం దాదాపు ఒకటే. నాగ్నజితీ పరిణయము  కృతి భర్త పార్ధ సారధి. చెన్నై లోని పార్ధసారధి కోవెల దేవుడు. భర్తతో మద్రాసులో కాపురమున్నకాలంలో శారదాంబ ఈ కావ్యం వ్రాసి వుంటుందని భావిస్తున్నారు. నాగ్నజితీ పరిణయము మూడా శ్వాసాల ప్రబంధం. పద్యాలూ , వచనాలు కలిపి 231 ఉన్నాయి ఈ కావ్యంలో. మూడు ఆశ్వాసాల చివర పునరావృతమయ్యే ఒక పద్యంతో కలిపితే ఆ సంఖ్య232 అవుతుంది. ఆ పద్యం ఇది. 

“భాసురమైన  నీవెడద  వక్షమునందున       శ్రీవె    లుంగగా 

దాసులకేకొఱంత  సతతమ్మును  సంతస  మూరి   శోభితా 

వాసులుగారె  విశ్వపరిపాలన సుందర      రామ   శారదా 

భ్రాసమకీర్తి పూరిత  దిగంతరవైభవ         చంద్ర     మాధవా”-  

          మాధవుడిని సంబోధించే  స్తుతి రూపకమైన ఉత్పలమాల పద్యం ఇది. నీ వక్షస్థలం పై లక్ష్మి విలసిల్లుతుండగా భక్తులకు ఏ కొరతా లేదు. అంతటా సంతోషమే అని చెప్పటం, విశ్వాన్నిపాలించే సుందర రాముడని ,వైభవ  చంద్రుడని మాధవుడిని స్తుతించటం ఇందులో విషయాలు. అంతే అయితే ఇది సాధారణ పద్యం. ఇందులో శారదాంబ తన భర్త పేరును నాలుగు పంక్తులలో గర్భితం చేసి చెప్పటం విశేషం. ప్రతి పాదం చివరి రగణం లో మొదటి రెండక్షరాలు శారదాంబ భర్త వేమూరి రామచంద్ర రావు పేరులోని  (రావు అన్న తుది భాగాన్ని మినహాయించి) భాగాలను వరుసగా సూచిస్తాయి. గౌరవ చిహ్నమైన శ్రీ తో ప్రారంభించి వె అన్న అక్షరాన్ని కలుపుకున్న భాగాన్ని  మొదటి పాదంలో,మూరి అన్న భాగాన్ని రెండవ పాదంలో రామ అన్న భాగాన్ని మూడవ పాదంలో , చివరి పాదంలో చంద్ర అన్న భాగాన్ని చూడవచ్చు. మాధవ శతకం కూడా ఈ పద్యం తోనే ముగియటం గమనించదగినది. 

           19వ శతాబ్ది కవయిత్రి వేమూరి శారదాంబ.  ‘ నాగ్నజితీ పరిణయము’ రచన మాత్రం   మధ్య యుగాలలో స్థిరపడిన కావ్యనిర్మాణ పద్దతిలో సాగింది. ప్రథమాశ్వాసంలో మొదటి 10 పద్యాలు   కావ్యావతారిక వంటివి. ఇష్టదేవతా స్తుతి, కృతిభర్తను నిర్దేశించుకొనటం ఇందులో ప్రధానం. విష్ణువు, లక్ష్మి, శివుడు, పార్వతి, బ్రహ్మ, సరస్వతి, వినాయకుడు సత్యవాక్కును, భద్రతను ఇచ్చి రక్షించా లని కోరుకొంటుంది. తన కృతిని కన్యగా సంభావించి “తిరువలిక్కేణి దివ్యమందిరము లోన\ నింతి రుక్మిణితో సుఖియించుచున్న /నంద సుతుడైన సచ్చిదానంద మూర్తి” ని కృతి భర్తగా ఎంచుకున్నది. ఆ తరువాత ఉన్న కంద పద్యం ప్రత్యేకంగా పరిశీలించదగినది. స్త్రీల కావ్యావతారిక లలో మాత్రమే అటువంటి పద్యాలు కనబడతాయి. 

“ఎన్నఁగల పోత్తములనేమి (గన్నదాన 

విన్నదానను(గాను నే నెన్న(డైనఁ 

గన్నవారెల్ల (గరుణనిందున్నయట్టి 

యన్ని తప్పుల క్షమియింతురని తలంతు”--

ఏనాడూ చెప్పుకోదగిన పుస్తకాలేమీ చూచినదాన్ని గాను, విన్నదానను గాను, ఈ కావ్యం చూచిన వాళ్ళెవరైనా దయతో ఇందులోని తప్పులన్నీ క్షమిస్తారని తలుస్తాను అని శారదాంబ వినయంగా పాఠకోత్తములను, పండితులను వేడుకొన్నది ఈ పద్యంలో. ఏ మొల్ల కవితా శైలి అలవడిందని శారదాంబను మెచ్చుకొంటారో ఆ మొల్ల నుండి మొదలు పెట్టి ఏ కవయిత్రి అయినా పాఠకోత్త ములకు ఈ రకంగానే విన్నపాలు చేసుకొన్నది. మొల్ల తనకు తెలుగు సంస్కృత భాషలు, పద సంపద, వ్యాకరణ ఛందో అలంకార శాస్త్రాలు - ఏవీ తెలియవని, తన కవిత్వంలో తప్పులెంచవద్దని సాటి కవులను కోరింది. తరిగొండ వెంగమాంబ కూడా తాను గురువుల వద్ద చదువుకోలేదని ఛందస్సు తెలియదని, కావ్య నాటక అలంకార శాస్త్రాల గురించి వినను కూడా లేదని, ఇతిహాస పురాణాలు చదవలేదని పేర్కొనటమే కాదు, తనది బాలభాష అంటుంది. నా తప్పొప్పులే రీతిగానైనా గెలిసేయక చిత్తగింపవలయు నని కోరింది. 

       16వ శతాబ్ది నుండి మూడువందల ఏళ్ళు ముందుకు వచ్చినా  సాహిత్యరంగంలో మహిళా కవుల మాటవరుస మారలేదంటే సాహిత్య సామాజిక రంగాలు యధాపూర్వకంగా పురుషుల రంగా లుగా ఉండటం వల్లనే. నన్నయ నుండి ఏ పురుష కవి అయినా తమ ప్రతిభా పాండిత్యాల గురించి చెప్పుకొన్న వాళ్ళే గానీ ఇలా తమకేమీ తెలియదని చెప్పుకోలేదు. తప్పులే చేయము అన్న ధిషణా శక్తి పరులు కనుక వాళ్లకు ఎవరినీ  క్షమించమని కోరే అవసరం లేదు. ఏ పాండిత్యం లేకుండా కావ్యాలు వ్రాయటం స్త్రీలకు మాత్రం సాధ్యమా అంటే కాదు అనే సమాధానం. వేళ్ళ మీద లెక్కించ దగిన సంఖ్యలో మాత్రమే వున్న మహిళా కవులు అల్పసంఖ్యాక వర్గంగా పురుషులదైన కావ్య ప్రపంచంలోకి  బెదురు బెదురుగా ప్రవేశిస్తున్నారనటానికి, వాళ్ళను ప్రసన్నం చేసుకొనటానికి వాళ్ళ కంటే తామెందులోనూ అధికులంకామని నమ్మబలికి వారి దయను పొందటానికి తాపత్రయ పడుతు న్నారనటానికి ఇంతకన్నా నిదర్శనం మరొకటి లేదు. ఇదంతా స్త్రీలు  కవులుగా తమ ఆస్తితను చాటుకొనే అవకాశాలను కల్పించుకొనటంలో పడిన తండ్లాటలో  భాగమే.  శారదాంబ ఆ వరుసలోని కవయిత్రే. 

          ఇతిహాస పురాణ కావ్య ప్రబంధ సాహిత్యరచన అంతా  సూతుడు శౌనకాది మహామునులకు చెప్పిన క్రమాన్నో, శుకుడు పరీక్షిత్తునకు చెప్పిన క్రమాన్నో,  వైశంపాయనుడు జనమేజయుడికి చెప్పిన  క్రమాన్నో ప్రస్తావించి ఆ ప్రత్యేక క్రమంలో తాము రాస్తున్నట్లు ఆయా కవులు పేర్కొనటం గా ఉంటుంది. అదొక పద్ధతి. రాసే కవి సర్వానికి తానే కర్తనని అహంకరించకుండా పరంపరాగత మానవానుభవాలను ప్రజలకు అనుస్యూతంగా అందించే సాంస్కృతిక రాయబారిగా తనను తాను వ్యక్తీకరించుకొనటం ఈ పద్దతిలోని ఒక అందం. ఆ వరుసలోనే శారదాంబ తాను ఒనర్పం బూనిన నాగ్నజితీ పరిణయము కథా క్రమం ‘శుక మహర్షి పరీక్షిన్నరేంద్రున కెరింగించిన  తెఱంగు’ అని చెప్పుకొన్నది. 

         నాగ్నజితి శ్రీ కృష్ణుడి అష్టభార్యలలో ఒకతె. నగ్నజిత్తుడి కూతురు కనుక ఆమె నాగ్నజితి. శ్రీకృషుడితో ఆమె వివాహమైన తీరు ‘నాగ్నజితీ పరిణయము’ కావ్య కథా విషయం. వేమూరి శారదాంబ కంటే పూర్వం ఈ ఇతివృత్తంతో కావ్యాలు రాసిన వాళ్ళు ముగ్గురు. రాజవోలు సుబ్బారాయుడు, వల్లూరి నరసింహ కవి ,వెలిదండ్ల అళగిరి. శారదాంబ సమకాలికులు ముగ్గురు.  మాడభూషి నరసింహాచార్యులు, శిష్టు కృష్ణమూర్తి శాస్త్రి, శ్రీనివాసాచార్యులు. శారదాంబతో కలిసి ఏడుగురు. ఒకే విషయాన్ని ఏడుగురు ఎట్లా కవిత్వంచేసారు? కావ్యాలల్లారు?- పోల్చి చూచి గుణగణాలను అంచనా వేయటం అది వేరే సంగతి. వీళ్ళ ఎవరికైనా మూల కథా వనరు భాగవతమే. 

            భాగవతం పురాణం. పురాణేతిహాస కథలను ప్రబంధాలుగా పెంచి వ్రాసే పద్ధతి మనువసు చరిత్రల కాలానిది. ఆ మార్గంలోనే వేమూరి శారదాంబ భాగవత పురాణంలోని నాగ్నజితీ పరిణయ కథను పెంచి ప్రబంధం చేసింది. భాగవతం దశమస్కంధం ఉత్తరభాగంలో 126 నుండి 144 వరకు 19 గద్యపద్యాలలో ఉన్న కథ ఇది. శ్రీకృష్ణుడి ఎనిమిదిమంది భార్యలలో ఆరవ ఆమె నాగ్నజితి. ఆమె అసలు పేరు సుదంత. శ్రీకృష్ణుడి పెళ్లిళ్లు దశమ స్కంధం పూర్వభాగం చివర రుక్మిణీ కల్యాణం తో ప్రారంభమై ఉత్తర భాగంలో కొనసాగుతాయి. రుక్మిణీ కళ్యాణం తరువాత వివరంగా చెప్పబడిన పెళ్లికథలలో లక్షణా పరిణయం.  తరువాతది  నాగ్నజితీ పరిణయం. స్వయంవరానికి వీరత్వ నిరూపణ షరతుగా ఉండటం, శ్రీకృషుడి విజయం, వైభవోపేతంగా వివాహం, భారీగా కట్నకానుకల చెల్లింపు రెండు పెళ్ళిళ్ళలోనూ  సామాన్యమే.అయితే శారదాంబను ఆకర్షించిన అంశం ఏమిటో గానీ నాగ్నజితీ పరిణయ గాధను కావ్యరచనా విషయంగా స్వీకరించింది. 

       కోసలపుర రాజైన నగ్నజిత్తు, ఆయనభార్య మోహనాంగి సంతానం లేదని బాధపడుతూ,  నారదుడి బోధతో సంతాన గౌరీ వ్రతం చేసి ఒక కొడుకును, ఒక కూతురిని కనటం,పెరిగి పెద్దదయిన కూతురు సుదంతకు తగిన మగడి కోసం వెతుకుతుండగా నారదుడు వచ్చి శ్రీ కృష్ణుడే ఆమెకు తగిన భర్త అని చెప్పి కొన్నిరోజులలో నగరానికి వచ్చి తోటలూ దొడ్లూ పాడు చేసే ఏడువృషభాలను  పట్టి కట్టిన ధీరునకు కూతురిని ఇచ్చి పెళ్లి చేస్తానని చాటింపు వేస్తే  కృష్ణుడు వచ్చిఆ పని సాధించి సుదంతను  పెళ్లాడతాడని చెప్పివెళ్ళటం శారదాంబ కావ్యకథా నిర్మాణంలో మొదటి అంతస్థు. 

      నగరానికి వచ్చిన శ్రీకృష్ణుడిని చూచి భాగవత సుదంత మాధవుడిని తనకారాధ్యుడైన నాధుడుగా కోరుకొన్నదన్న మాటను పట్టుకొని  తండ్రి దగ్గర నారదుడు కృష్ణుడి గురించి చెప్పిన విషయాలు విని నాగ్నజితి మనసు కృష్ణుడిపై  లగ్నమైనట్లు, ఆమె విరహ వ్యధ చూడలేక  సుదంత చెలికత్తె  ఇందుమతి  యోగి వేషంలో ద్వారకకు వెళ్లి ఆ వార్త శ్రీకృష్ణుడికి చేరవేసినట్లు శారదాంబ దాని పై పెద్ద అల్లిక పని చేసింది. కృష్ణుడు కొమ్ములువంచి పట్టితెచ్చి స్తంభాలకు కట్టివేసిన ఏడు ఎద్దులు  పరమశివుడి శాపం పొందిన  కుబేర అనుచరులన్నకల్పన కూడా అదనమే. అస్థిపంజరం వంటి భాగవత కథను మాంసలం చేసి జీవవంతం చేసింది శారదాంబ. 

        ఈ క్రమంలో కావ్య లక్షణాలుగా దండి చెప్పిన  అష్టాదశ వర్ణలలో నగరవర్ణన, ఉద్యాన వనవర్ణన, సూర్యాస్తమయవర్ణన, ఋతువర్ణన, విరహవర్ణన, వివాహవర్ణన, కుమారోదయ వర్ణన , నాయకాభ్యుదయం వంటి వాటికి అవకాశం కల్పించుకొన్నది శారదాంబ. నగరవర్ణనలో భౌగోళిక విశేషాలు , జలవనరులు , తోటలు , పంటపొలాలు , పశు సంపద మొదలైన వాటితో పాటు బ్రాహ్మణ క్షత్రియ వైశ్య శూద్ర వర్ణాల వారి వర్ణన సర్వసాధారణం. శారదాంబ ప్రత్యేకత ఆ నగర ఇల్లాళ్లను వర్ణించటం. 

      ఆధునిక స్త్రీ సహజ ఆత్మ చేతన నుండి నగరం అన్నతరువాత మహిళలు ఉండరా? వాళ్ళను ఎందుకు ప్రధాన స్రవంతి జనం నుండి మినహాయించారు? అన్న కొత్త ప్రశ్నలతో  సాంప్రదాయ నగరవర్ణనకు ఆమె చేసిన చేర్పుఇది. ఆ ఇల్లాళ్లు పతిని దైవంగా పూజించేవాళ్ళు, అత్తమామల యందు అణకువ చూపేవాళ్లు, బంధుమిత్రులను ఆదరించేవాళ్లు , బీదవాళ్ళపట్ల దయ చూపే  వాళ్లు, పనులకు బద్ధకించనివాళ్ళు అని ఆమె చేసిన వర్ణన సంప్రదాయ స్త్రీ నమూనాకు భిన్నమైం దేమీ కాదు. అదివేరే సంగతి. అయినా సంగీత సాహిత్య విద్యలు తెలిసినవాళ్లుగా వాళ్ళను పేర్కొనటం మాత్రం ఆమె ఆధునిక దృష్టిని సూచిస్తుందని చెప్పక తప్పదు. సుదంత పెరిగిన తీరు వివరించే పద్యాలలో అది మరింత స్పష్టంగా రుజువైంది. 

        పురాణ ప్రబంధాలలో  బాలికలను వర్ణించే వేళ బొమ్మలపెళ్ళిళ్ళు చేయటం , చిలకలకు పాఠాలు చెప్పటం, పాటలు పాడటం, వీణ వాయించటం, బొమ్మలు గీయటం  తరచు వాళ్ళ కార్యకలాపాలుగా చెప్పబడ్డాయి. నగ్నజిత్తు కూతురైన సుదంత కూడా ఇవి చేస్తూనే పెరిగింది. అంతవరకే చెప్తే శారదాంబ గురించి చెప్పుకోవలసిందేమీ లేదు. అంతకు మించి సుదంత ‘..... మృదు కావ్యములన్ బఠియింప నేర్చెగా\ పూని సునీతిమంతములఁ బొత్తములన్ రచియింపనేర్చె ..’ నని  చెప్తుంది కవయిత్రి. కావ్య పఠనా రచనాదులు శారదాంబ అనుభవ విషయాలు. ఆడపిల్లలు అవి నేరుస్తూ పెరగటాన్ని ఆధునిక సంస్కరణ దృక్పధం నుండే ఆమె సంభావించింది.  

      నాగ్నజితీ పరిణయము కావ్యం ముగింపులో భాగవత మూలానికి భిన్నంగా శారదాంబ చేసిన ఒక మార్పు ప్రత్యేకం పరిశీలించదగినది. శ్రీకృష్ణుడు భార్యలందరి పట్ల సమతా భావంతో మెలిగాడని చెప్పిన భాగవతమే ఆయన ‘సత్యభామా ప్రియకరుడ’ ని చెప్తుంది. భాగవతంలో నాగ్నజితీ పరిణయ కథకు  ముగింపుగా ఉన్న ‘ఇట్లు హరి నాగ్నజితిo బెండ్లియాడి యరణముల పుచ్చుకొని, ద్వారకా నగరంబునకు వచ్చి సత్యభామతో గ్రీడించు చుండె’ అన్న వాక్యం అదే సత్యమని ,సమత్వం భ్రమ అని స్పష్టం చేయనే చేసింది. నాగ్నజితిని పెళ్ళాడి రావటం ఏమిటి? సత్యభామతో క్రీడించటం ఏమిటి? ఈ అసంబద్దత నాగ్నజితికే కాదు  ఆత్మగౌరవం కల ఏ స్త్రీకి అయినా అవమానకరమైనదే. ఈ స్పృహ మెండుగా ఉండటం వల్లనే శారదాంబ ‘… జగములెల్ల \ నేలుచును దంపతులు సుఖి యించి రెలమి’- అని నాగ్నజితీశ్రీకృష్ణుల దాంపత్య జీవితం గురించే చెప్పి ఈ కావ్యాన్ని  ముగించింది. 

       ఆ రకంగా సంప్రదాయ కథలను ఆ చట్రంలోనే అయినా సంస్కరణోద్యమ ప్రభావంతో, సామాన్య లౌకిక స్వీయ జీవితానుభవ జ్ఞానం నుండి, అభివృద్ధి చెందిన ఆధునిక దృష్టి కోణం తో  మార్చి రాయటానికి స్త్రీలు చేసిన ప్రారంభ ప్రయత్నాలకు ఈ నాగ్నజితీ పరిణయ కావ్యం ప్రాతి నిధ్యం వహిస్తుంది. సరళ సుందరమైన పద్యరచన, కథనరీతి శారదాంబ కావ్యలక్షణం. పందొమ్మిదవ శతాబ్ది చివరి భాగంలో తెలుగు కవితాకాశంలో మెరుపై మెరిసిన శారదాంబ వారసత్వం 20వ శతాబ్దిలోకి ఎంతగా విస్తరించిందో ఇలాంటి కవులను వెలుగులోకి తెచ్చి అధ్యయనం చేసే క్రమంలో అర్ధం అవుతుంది.      

                           

             

        

        

   

 

                                                                   

              

 

         

     

 

   

            

                                                                                      

 

  

 

                                         

                           



 

                                               

 

 

  

 

ఎడిటోరియల్ బోర్డు
ఈ సంచికలో...                     

JUN 2020

ఇతర పత్రికలు