ఎరికిలోల్ల  కతలు -02

 మా నాయన చెమటలు కార్చుకుంటా, గసపోసుకుంటా , సాయంత్రమో రాత్రో ఇంటికి వస్తాడు. సరిగ్గా ఊసురోమని   ఆయన ఇల్లు చేరే టయానికి మా అమ్మ ఎప్పుడూ ఇంట్లో ఉండదు. పగలని లేదు రాత్రని లేదు, ఎవరు ఎప్పుడొచ్చి “  జయమ్మక్కా... ఏమి చెప్పేది ఇట్లా అయిపోయిందే ..ఇప్పుడు నాకు నువ్వే దిక్కు. ఏం చేస్తావో, యెట్లా చేస్తావో నీ ఇష్టం అక్కా ..” అని  ఏడిస్తే చాలు ఆయమ్మ అంతగా కరిగి పోతుంది. మా యమ్మ ముక్కుపుల్ల, ఉంగరం, కమ్మలు ఎప్పుడూ ఎవరికోసమో కుదవలోనే  వుంటాయి. ఆ మూడూ కలిపి  ఆ యమ్మ వేసుకుంది మాత్రం మా కళ్ళతో మేం చిన్నప్పుడు ఎప్పుడూ చూడనే లేదు. మా నాయన రూపాయి రూపాయి కూడబెట్టి పదేండ్లకు  అప్పుడు ఒకటి, అప్పుడు ఒకటి  అని కష్టపడి చేపించిన సొత్తు అది.

మా ఇంట్లో ఏ గ్లాసు చూసినా, ఏ ప్లేట్ చూసినా, మంచం, టేబుల్ చూసినా, మేము చదువుకోవడాని రాసుకోవడానికి చేయించిన ఆ కాలం కరణాలు, వి ఏ ఓ లు వాడే చెక్క డస్కులు చూసినా.. మాకు మా నాన్న చెమటా , రక్తమే.. గుర్తుకు వస్తాయి ఎప్పటికీ. మేము తినే ప్రతి అన్నంముద్ద పైన అయన చెమట, రక్తం వుంటాయి అనేది మా అమ్మ. ఒక్క మెతుకు అన్నం కూడా వృధా కాకూడదని అంటుంది.  అందుకే  ఇప్పటికి మేము తినే ప్రతి అన్నం ముద్దకూ ముందు మా అమ్మా  నాయనా గుర్తుకు రాకుండా వుండరు.   

మా  యస్టీ కాలని లోనే అదెందుకో తెలియదు కానీ  ఎవరికి ఏ కష్టం వచ్చినా ముందుగా అందరికి గుర్తుకు వచ్చేది మా అమ్మే.. జయమ్మే..! అట్లా అని మేము ఏమీ వుండే వాళ్ళం ఏమీ కాదు. మా నాయన ఒక్కడే చిన్న జీతగాడు.   ఇల్లు మొత్తానికి మా నాయన జీతమే ఆధారం. అందునా మా నాయనకు జీతం చాల తక్కువ. లంచాలు , మామూల్లు  తెసుకునే మనిషి కాదు. ఆయన జీతం ఇంటికి చాలేది కాదు. అయన ఆరోగ్యం బాగా లేక, చిత్తూరు, బెంగళూరు, వేలూరు సి యమ సి., తిరుపతి రకరకాల   ఆసుపత్రులకు తిరగడం, మందులు కొనడానికి అప్పులు చేయడం  మెడికల్ లీవులు అన్ని వాడేసి, జీతం లేని సెలవులు వాడి,మొత్తం మీద సంవత్సరం అంతా వెతికి చూసినా అప్పులు  లేని నెలే  లేదు మాకు.క్యాలండర్  నిండా అప్పులతో, వడ్డీ లెక్కలతో, నిండిపోయేది. మేo ఎప్పుడూ పాత  క్యాలెండర్లు పడేసింది లేదు. మా అమ్మ అందమైన చేతిరాతతో, ఎన్నో అంకెలు, సంఖ్యల తో క్యాలెండర్లు నిండిపోయేవి. ఎక్కడా ఖాళీ అనే మాటే వుండదు.   ఇంటి వద్ద నాకు, మా తమ్ముడికి ఐదో తరగతి వరకూ రోజూ అమ్మే కదా  ట్యూషన్ చెప్పేది. మాకు ఆ క్యాలండర్ లోనే లెక్కలు నేర్పేది. మాకున్న అప్పులు వడ్డీ బకాయిలతోనే  లెక్కలు నేర్చుకున్నాం. మా అప్పులే మాకు ఎక్కాలు,  లెక్కలు నేర్పింది. అట్లా చాలా కష్టాలతోనే మా బాల్యం గడచింది.

ఫారెస్ట్ డిపార్టుమెంటు లో  ఉద్యోగస్తులకి ప్రతి సంవత్సరం టార్గెట్ వుంటుంది. అడవిలోకి వెళ్లి మేత మేసే పశువులపైన పన్ను వుంటుంది. అడవి నుండి కట్టెలు తెచ్చి అమ్మే వాళ్ళ నుండి అపరాధం వసూలు చేసి గవర్నమెంట్ కు కట్టాలి. ఆ నెల వచ్చిందటే చాలు మా అమ్మ మొహంలో కళ తప్పిపోయేది. ఎందుకంటే ఆ నెల మా నాయన జీతo తీసుకుని ఆయనకు ఆఫీసర్లు  ఇచ్చిన టార్గెట్  ప్రకారం తను వసూలు చేసి ఉండాల్సిన  మొత్తం అపరాధo కింద  జీతం  మొత్తం ప్రభుత్వానికే  కట్టేసే వాడు.

 “ మేయ్ జయా.. ఈనెల ఇంకా జీతం రాలేదు. లేట్ అవుతుంది, ఎట్లో నువ్వే ఈనెల  సర్డుకోవల్ల  ” అనే వాడు కుశాలగా నవ్వడానికి ప్రయత్నం చేస్తూ. మళ్ళీ ఆయనే అసలు విషయం చెప్పేసి తప్పు చేసిన వాడిలా మా అమ్మ ముందు తల వంచుకునేసే వాడు. చేత్తో బీడీ ని అదే పనిగా నలుపుతూ వుండి పోతాడు కానీ, ఆ రోజంతా మా అమ్మ మొహం చూసే వాడు కాదు.   ఆయనకి కానీ మా అమ్మకి కానీ అపద్దాలు చెప్పేది తెలియదు.మాకు ఎప్పుడూ వాళ్ళు అపద్దాలు చెప్పింది లేదు. మాకు అపద్దాలు చెప్పే అలవాటూ అందుకే రాలేదు.   

           ఒక నెల జీతం రాకపోతే అప్పో సప్పో చేసి ఇల్లు గడుస్తుంది కానీ , ఆరునెలలు పడుతుంది ఆ అప్పు వడ్డీ అంతా తీరి సరిగ్గా కుదురుకోవడానికి. “  ఏం చేసేదమ్మా  ఖర్మ..అందర్లాగా కాదు, మా ఆయన పదకొండు నెలల జీతగాడు” అని మాత్రం అనేది. మా నాయనకు అమ్మ చేతుల్లో జీతం  డబ్బు పెట్టేయడమే తెలుసు. అంతా అమ్మే చూసుకునేది.  మా నాయన చాలా అమాయకుడని, టీ, బీడీ తాగడం తప్ప ఆయనకు ఇంకేమి తెలియదని మేం చిన్నప్పుడు అమాయకంగా అనుకునే వాళ్ళం.  

అయితే మా నాన్నకు ఒక అలవాటు ఉండేది. ఎప్పుడైనా సరే ఆయన వచ్చే సమయానికి ఇంట్లో మా అమ్మ ఉందంటేనే ఆయన ఇంట్లోపలకి వస్తాడు. మా అమ్మ ఇంట్లో లేదంటే, ఇంటి బయటే అరుగు పైన కూర్చునేస్తాడు. నేను, మా తమ్ముడు ఇద్దరం  ట్యూషన్ కి వెళ్లి ఉంటే, ఇంటి బయట మా అమ్మ చిలుకు(గొళ్ళెం ) పెట్టి వెళ్లి ఉంటుంది. చుట్టూ పక్కల ఇండ్లకు వెళ్ళినప్పుడు  ఆమె ఇంటికి ఎప్పుడూ తాళం వెయ్యదు. ఆమెకు తాళంవేసి వెళ్లే అలవాటు లేదు. ఎస్టీ కాలనీలో  మా బంధువుల ఇండ్లన్నీ పక్క పక్క లోనే, కొంచెం ముందూ వెనకా ఉంటాయి. వాళ్ల ఇళ్లకు వెళ్లి రావాలంటే తాళం వేసి  వెళ్లాల్సిన అవసరం లేదు కదా అని మా అమ్మ అనుకుంటుంది.

ఎక్కడికి వెడుతుందో ముందుగా చెప్పి వెళ్ళే అలవాటు ఆమెకు లేదు.

ఆమె లేకుండా ఇంట్లోపలకి వచ్చే అలవాటు మా నాయనకు లేదు.

ఇంటికి రాగానే కూర్చున్నంత సేపు ఆయన ఇంటి బయటే కూర్చుంటాడు. మూడో నాలుగో బీడీలు ఊది పారేస్తాడు. అప్పటికే ఆయన బాగా అలసిపోయి ఉంటాడు. అడవిలో తిరిగివచ్చినా, చెక్ పోస్టులో డ్యూటీ చేసి వచ్చినా , అటవీశాఖ ఉద్యోగిగా ఆయనకు శారీరక శ్రమ ఎక్కువ. అందునా డ్యూటీ అయిపోయిన తర్వాత ఆయన నేరుగా బస్సు ఎక్కి ఇంటికి చేరడు. బస్సు చార్జీలు పెట్టడం ఆయనకు నచ్చదు కదా, లారీ లోనే ప్రయాణం చేసి వస్తాడు. ఆ మిగిలిన డబ్బులకి ఏ పండో , స్వీటో ఏదో ఒకటి మాకోసం తెస్తాడు కదా. ఖాకి బట్టలు వేసుకుని ఫారెస్ట్ చెక్ పోస్టులో ఆయన చేయి ఊపితే చాలు, ఏ లారీ  అయినా ఆగిపోవాల్సిందే. ఆయన లారీలో చాలా దూరం ప్రయాణించటం వల్ల, బస్టాండ్ వద్ద లారీ దిగిన తర్వాత  ఆయన బరువైన  బ్యాగ్ మోసుకుంటూ చాలా అలసిపోయి చెమటలు కక్కుకుంటూ ఇంటికి వస్తాడు.అప్పటికే అయన బాగా అలసిపోయివుంటాడు.

వయసు కూడా ఎక్కువ కాబట్టి, దగ్గు, ఆయాసం, ఉబ్బసం వల్ల  అయన అప్పటికే గసపోస్తా ఉంటాడు.ఎంత దూరం వెళ్ళినా, ఎంత రాత్రయినా ఇల్లు చేరిపోతాడు. ఆయనకు ఉద్యోగం ఇల్లు, భార్య పిల్లలు తప్ప ఇంకో లోకం తెలియదు.అయన ప్రాణాలన్నీ మా పైనే ఉండేవి .ఎంత ఆరోగ్యం బాగా లేకపోయినా, ఇంకా ఈయన పని అయిపోయిందిలే అని అందరూ అనేసి, తల ఊపేసినా  కూడా  ఎట్లో మళ్ళీ మాకోసమే అన్నట్లు  బ్రతికేసే వాడు. ఆసుపత్రి నుంచి కోలుకుని ఇల్లు చేరిపోయేవాడు.

ఇల్లు,భార్య,పిల్లలు అంటే ఆయనకు అంత ఇష్టం . శారీరకంగా ఎంత బలహీనుడైనా భార్యా, పిల్లల్ని  ప్రేమించడంలో ఆయన్ను మించిన బలశాలి మాకు తెలిసిన లోకం లో ఇంకెవరూ లేరేమో?!        

అంత అలసిపోయి వచ్చిన వాడికి ఇంటి ముందుకు రాగానే, తలుపులు మూసి ఉండటం గొళ్ళెం పెట్టి ఉండటం  చూడగానే ఆయనకు  ప్రాణం ఉస్సురు మంటుంది. ఎక్కడలేని నీరసం ముంచుకు వస్తుంది. విపరీతంగా కోపం వస్తుంది. మా నాయనకు అట్లా ఇంటికి ఆమె తాళం వేయకుండా వెళ్లడం అస్సలు నచ్చదు.ఆయన వచ్చే సమయానికి మా అమ్మ ఇంట్లో లేకపోవడంతో ఎప్పుడు పెద్ద గొడవ మొదలవుతుంది. తను ఇంటికి వచ్చే సమయానికి, మా అమ్మ ఇంట్లో లేకపోవడం, ఆయనకు కోపం వచ్చే సవాలక్ష కారణాలలో ముఖ్యమైనది.ఆయనకు అసలే కోపం ఎక్కువ. ముక్కు మీదే వుంటుంది కోపం.

మా అమ్మ ఎప్పుడూ అంటూ ఉంటుంది." నీ కేమబ్బా.. ఊరికే ఊరికేనే కోపం వచ్చేస్తుంది.అయినా చీమ చిటుక్కుమన్నా కోపం వచ్చే ఇలాంటి ఆగింతం మొగవాడ్ని నేను ఇంతవరకు ఎక్కడా చూడలేదు. మొగుడు ఇంట్లో కూలి డబ్బులు అస్సలు ఇయ్యడమే లేదంటే , పిలకాయలు ఆయమ్మ పస్తులు ఉండారంటే, పిల్లోల్లకి వయసైపోతా వుంటే కూడా ఇంకా మునిదేవర చెయ్యలేదని పెద్ద గొడవ అయిపోయింది లే.  ఆ కతేందో  మాట్లాడదామని మా ఆడబిడ్డ పిలిస్తే వాళ్ళ ఇంటికి పోయింటిని అది కూడా తప్పేనా..." అని దీర్ఘాలు తీస్తుంది.

 

చాలాసార్లు నెమ్మదిగానే తన గైర్హాజరికి  మెత్తగానే జవాబు చెపుతుంది కానీ, ఒక్కోసారి మా అమ్మకు కూడా కోపం వచ్చేస్తుంది. “ ఇప్పుడు ఏమైందని  అంత ఆగింతం  చేస్తా ఉండావు? ఇంట్లో లబ్బి ఏమైనా పెట్టిండావా? బంగారం ఉందా? వెండి ఉందా? దుడ్లు ఉండాయా? ముడ్డి చుట్టూరా ముప్ఫయి ఆరు అప్పులు పెట్టుకొని బతకతా ఉంటే ఎవురో వస్తారంట.ఈడుండే సత్తు సామాన్ల కోసం..".

ఆమె కోపంగా చెప్పినా,  ముక్కు చీదతా చెప్పినా, కరుగ్గా చెప్పినా, ఏడుపు గొంతుతో చెప్పినా మా నాయనకి ఆమె ఎప్పుడు ఏం చెప్పినా నచ్చేది కాదు.కానీ ఆమెకు బదులు చెప్పేవాడు కాదు.ఆయన కోపం ఎంత తీవ్రంగా వున్నా సరే , ఆమెకు కోపం వచ్చినప్పుడు అయన పూర్తిగా తగ్గి పోయేవాడు. అట్లా అయన తగ్గిపోవడమే వాల్లిద్దరి అన్యోన్యతకి కారణమేమో .

"మొగోడు అన్యంక చిలుకు తీసి తలుపు తోసి లోపలికి పోయి, బ్యాగు పడేసి, గుడ్డలు మార్చుకుని పంచ కట్టుకోవడం కూడా  తెలీదా ఇంత పెద్ద మొగోనికి? నేను పక్కలోనే వుండి ఏం చెయ్యాలంట? ప్యాంటు విప్పి పంచ కట్టించాలా ?" ఆమె ఎదురుదాడి ప్రారంభిస్తుంది. మా అమ్మ గొంతు పెద్దదయ్యేకొద్దీ మా నాయన గొంతు మెత్తగా మారిపోతుంది. ఆమెకి నిజంగా కోపం వచ్చిన అన్ని  సందర్భాలలో , ఆయన తప్పు వున్నా, లేక పోయినా ఆయన పూర్తిగా తగ్గిపోతాడు.అది మా అందరికీ బాగా తెలుసు.

" మేయ్ జయా.. టీ పెట్టు.." అని మాట మార్చేస్తాడు.

ఆ గొంతులో విన్నపం ఉంటుంది. బ్రతిమాలడం ఉంటుంది. ప్రాధేయ పడటం ఉంటుంది. అభ్యర్థన ఉంటుంది.అన్నిటికీమించి అప్పడా గొంతు ఎంతో తియ్యగా వుంటుంది. ఆ మాటల నిండా ఎంతో  ప్రేమ వుంటుంది. మా నాయన ఇంట్లో ఉన్నప్పుడు ఆయన చాలాసార్లు అనే మాట అది ఒక్కటే.ఆ టీ కూడా చాల వేడిగా పొగలు పోతూ వుండాలి. ముందుగా బాగా  వేడి నీళ్ళతో గ్లాసు నింపాలి.గ్లాసు వేడెక్కాలి..ఆ టీగ్లాసు పట్టుకుంటే చేతివేళ్ళకు వేడి అoటుకోవాలి. టీ చప్పరిస్తే నాలుక చురుక్కుమనాలి. అప్పుడే దాని “టీ..” అంటాడు  మా నాయన.అదీ  టీ అంటే !    

 

ఒకోసారి మా అమ్మ చుట్టుపక్కల ఇండ్లలో కాకుండా కొంచెం దూరం వెళ్లి ఉంటుంది. ఎస్టీ కాలనీలో పందులు మేపే వాళ్ళు ఉన్నారు. బాతులు మేపే వాళ్ళూ ఉన్నారు. ఎర్రమన్ను ముగ్గుపిండి అమ్మే వాళ్ళు ఉన్నారు. వెదురు దబ్బలు  చీల్చి,  చేటలు గంపలు తట్టలు బుట్టలు అల్లిక చేసి అమ్మే వాళ్ళు ఉన్నారు.

మా అమ్మ వాళ్ళ నాన్న  చిన్నయ్య  అటవీశాఖ లో ఉద్యోగి. 

మా నాయన  వాల్ల నాయనేమో  గాడిదలు మేపే వాడు. అదీ తేడా.!

అడవి నుండి ఎండు కట్టెలు గాడిదల పైన తీసుకొని వచ్చి, ఊర్లో అమ్మడం  మా నాయన వాళ్ళ నాయనకు వృత్తిగా ఉండేది. ఆయనకు పందుల వ్యాపారం కూడా ఉండేది.అయన అస్సలు ఏమీ చదువుకోని వాడు. ఎట్లో ఒగట్లా కష్టపడి  మా నాయన  చదివినాడు కాబట్టి, అప్పట్లో ఫారెస్ట్ గార్డ్ గా ఉద్యోగంలో చేరిపోయాడు. దాంతో ఆయనకి గాడిదలు కాసే పని తప్పోయింది. ఇంకో మాట కూడా చెప్పుకోవాలి. ఆ చిన్న ఉద్యోగమే లేక పోయి వుంటే మూడేండ్లు మా అమ్మ కోసం ఎన్నిసార్లు  అయన చుట్టూ  తిరిగినా, మా అమ్మను మా నాయనకు  ఇచ్చి మా చిన్నయ్య తాత పెండ్లి చేసి వుండే వాడే  కాదు.అందుకేనేమో మా నాయనకు అడవులు తిరిగే ఆ పని ఎంత కష్టం అనిపించినా, అస్సలు తను చెయ్యలేని పరిస్థితి లో వున్నా సరే ఆ ఉద్యోగం అంటే అంత ఇష్టం.డ్యూటీ నుండి ఇంట్లోపలికి వచ్చి, ఆ బట్టలు తీసి దండెం కు తగిలించాక ఆ గుడ్డలకు అయన రెండు చేతులతో దేవుడ్ని మొక్కినట్లు  మొక్కుకునే వాడు.  ఆ ఖాఖీ బట్టలంటే అంత గౌరవం ఆయనకి .

మామూలుగా స్కూల్లో సరిగ్గా చదవని పిల్లలని  టీచర్లు తిడతా వుంటారు. “ ఏమ్రా ..సరిగ్గా స్కూలుకు రాకపోతే చదువు ఎట్లా వస్తుంది మీకు ? సరిగ్గా సడువుకోక పోతే గాడిదలు కాసే దానికి తప్ప ఇంకా దేనికి మీరు పనికి రాకుండా పోతారు” అని . మా కాలనీలో వుండే పిలకాయలకి మాత్రం  భలే నవ్వు వస్తూ వుంటుంది...ఆ మాటలు వింటా వుంటే .. అయినా అట్లా గాడిదలు కాసే పనో , పందుల్ని కాసే పనో హీనమైనదనో, నీచమైన పని అనో ఎందుకు పిల్లోల్లకి చిన్నపాటి నుండే అయ్యవోర్లు అట్లా తప్పుగా చెపుతారో మాకు అర్థం అయ్యేది కాదు.మాకైతే గాడిదలు గొప్పే, పందులూ గొప్పే.మా ఎరికిలోల్ల ఇండ్లల్లో పందులూ గాడిదలు మాతో బాటే కదా వుంటాయి.మాకు వాటిని తక్కువగా చూడటం మాకు  అస్సలు చేత కాదు.  

ఎందుకంటే  మాఎరికిలోల్లల్లో పందులు మేపినా, గాడిదలు కాసినా, ఉప్పు అమ్మినా, వెదురు బుట్టలు డబ్బాలు, తడికలు అమ్మినా, అడవికి  పోయి ఎండుకట్టెలు కొట్టుకొచ్చి ఊర్లోకి మోసుకొచ్చి అమ్మినా, ఎర్రమన్ను, ముగ్గు పిండి అమ్మినా , పెద్దోల్ల ఇండ్లల్లో ఇంటి పని చేసినా, కూలికి పోయినా ఏం చేసినా మా బ్రతుకేదో మేం బ్రతకడమే మాకు తెలుసు. కష్టపడి సంపాదించడమే తెలుసు కానీ, ఎవురి సొత్తుకు పోవడం కానీ, ఇంకొకళ్ళ సొత్తు వూరికే ఆశించడం కానీ మాకు తెలియదు. గాడిదలు కాసినా, పందులు మేపినా ఆ జీవాల్ని ఎంత గొప్పగా, గౌరవంగా, ఇష్టంగా మా ఇండ్లల్లో  మనుషుల మాదిరే అన్నాతమ్ముల మాదిరే, అక్క చెల్లెళ్ళ మాదిరే చూస్తాం తప్ప, అవేవో జంతువులని కానీ , మనుషుల కంటే చాల తక్కువైనవనే భావన కానీ మాకు అస్సలు  వుండదు. మాతో బాటే అవీ ...

ఎందుకంటే మాకు పంది పిల్లలతో ఆడుకోవడం తెలుసు. గాడిద పిల్లల్ని చాకడమూ  తెలుసు. పై కులమోల్లు గొప్ప గొప్పోళ్ళు  అని అంటా వుంటారు కానీ,  ఎందులో ఎవురేం గొప్పో మాకు చిన్నప్పుడు తెలిసేది కాదు. కులం అంటే తెలీదు, కానీ మా ఎరుకల  కులం ఎందుకో చాల తక్కువైనదని మాత్రం బాగా తెలుసు. మేం దడాలున ఎవరి ఇంట్లోపలికి పోకూడదని తెలుసు.

అదేందో తెలియదు కానీ మా కాలని పిల్లోల్లని   ఇంట్లో వుండే వాళ్ళు, స్కూల్లో అయివోర్లు, చిన్నా పెద్దా అందరూ కలసి ఎందుకు అంత భయపెడతారో అప్పట్లో  తెలియదు. ఆఖరికి దొడ్డికి పోవల్లంటే కూడా మిగతా జనాలు పొయ్యే కాడికి మా కులం వాళ్ళు పోకూడదని అంటే, మా మల మూత్రాదులకి కూడా అంటూ, మైల ఉంటాయని తెలియదు.వాళ్ళది  వేరు, మాది వేరు అని అమాయంగా అనుకునే వాళ్ళం చిన్నప్పుడు.

ఇట్లా నిత్యం భయాలతో , అడగడుగునా ఆంక్షలతో పెరిగే ఎరికిల పిల్లోల్లు  యెట్లా చదువు కుంటారో, యెట్లా బాగు పడతారో చెప్పే వాళ్ళు ఎవరు ? ఇప్పటికీ కులం అడిగి , చెప్పి చెప్పంగానే మొహం చిట్లించే వాళ్ళని ఎంత మందిని చూడలేదు ? అయితే మాకు కులాన్ని దాచి పెట్టుకుని అపద్దం చెప్పడం మాకు తెలియదు. ఎవరు మొఖాలు మాడ్చుకున్నా సరే, మా కులం ఏమిటో బెరుకు లేకుండా చెప్పాలని మా నాయన చెప్పేవాడు.  దేనికీ భయపడ కూడదని మా అమ్మ చెప్పేది.

మా అమ్మ ఎప్పుడూ ఒకమాట అంటా వుండేది.. సంపాల్సి వస్తే ముందు.. భయాన్ని సంపెయ్యల్ల,అప్పుడే ఎట్లాంటి  మనిషైనా  బాగు పడతాడని చాల సార్లు అనేది. చిన్నప్పటి నుండి నాకు ఆ మాటలు బలంగా గుర్తుoడి పోయాయి.   అందుకే నాకు ఎవురన్నా  , ఏదేమైనా ఎప్పుడూ  భయమే అనిపించదు.వుండేది వున్నేట్లుగా నిజాయితిగా పచ్చిగా  ధైర్యం గా మాట్లాడతాను అంటే , చిన్నప్పుడు నేర్చిన ఆ  చదువు కానీ , ఆ ధైర్యం కానీ  అంతా  మాయమ్మ పెట్టిన భిక్షే !     

 

ఎవరైనా ఏదైనా మాట సాయమో, చేతి సాయమో అడిగితే, మా అమ్మ వెనకా ముందు ఆలోచించేది కాదు. మనిషి  సహాయం అవసరమైతే ఇంట్లో కట్టెల పొయ్యి పైన  బియ్యం పాత్రలో పొంగు వస్తా ఉంటే కూడా సరే,  ఇంకోపక్క పప్పు చారు ఎనపాల్సి వుండినా సరే.. దాన్నట్లా చూసుకోండిరా అని చెప్పి ఆమె వెళ్ళిపోయేది. మేము లేకపోతే మండుతున్న కట్టెల పైన నీళ్ళు జల్లి ఉన్నఫలంగా వంట పనులు ఎక్కడికి అక్కడ అట్లాగే వదిలేసి  ఇంటికి గొళ్ళెం పెట్టి వెళ్ళిపోయేది.

ఈ పందులు మేపే వాళ్ళు, కాలనీలో కొంచెం దూరంగా ఉంటారని చెప్పినా కదా, అక్కడ ఎవరికైనా ఏదైనా సహాయం అవసరమైతే ఆమె అటు వెళ్లిందంటే రావడానికి చాలా సమయమే పట్టేది.మేము ట్యూషన్ నుంచి వచ్చి ఆకలితో, ఏడుపు ముఖాలతో నిలబడితే మా నాయనకు మా అమ్మ పైన విపరీతంగా కోపం వచ్చేసేది.

" చిన్న పిల్లలని కూడా చూడకుండా యాడికి పోయినావు మే.. బుద్ధుందా నీకు? అట్లా చూడు ఆ పిలకాయల మొహాలు ఎట్లా వాడిపోయిండాయో.."అని కసిరే వాడు.

 

"ఏముండాది  ఆ పక్క కాంతమ్మని వాళ్ళ ఇంటాయన కొట్టి చంపేస్తా ఉంటే అడికి పోయినా. ఆ నా బట్ట కి ఎన్నిసార్లు చెప్పేది ఆడదాన్ని కొట్టద్ధురా..అని. మిడిమాళం పట్టినోడు.. ఆ పాప ఓ..అని ఏడస్తావుంటే యాడ వాని చేతుల్లో చచ్చిపోతుందో అని పోయినా.. తప్పా?"

        ఇంకేo అంటాడు మా నాయన ?

ఆయన నోట్లోంచి వచ్చే మాటలకు, ఆయన కోపానికి ఆమె అనే  ఒక్క మాట అడ్డుకట్ట వేసేస్తుంది .ఆయన కోపం మొత్తం ఒక్క క్షణంలో మాయమైపోతుంది.

 “ అయ్యో పోనీలే పాపం. నువ్వు సరిగ్గా టయానికి పోయినావు కాబట్టే ఆయమ్మకి దెబ్బలు తప్పోయి వుంటాయి. నాలుగు దెబ్బలైనా తగ్గి వుంటాయి లే . ఏదో ఒకటి  మంచే జరిగిందిలేమ్మే . సరేలే ముందు ఈ  పిల్లోల్ల కత చూడు ఇప్పుడైనా  పాపం  ” అని మా వైపు తిరిగి మా ముఖాల  వైపే చూస్తూ మెల్లగా అనేవాడు గణేష్ బీడీనో, అశోకా  బీడీనో ముట్టిoచుకుంటా . ఆ మాట అంటా అట్లాగే  ఇంట్లోంచి బయటకు కదిలే వాడు. ఇంట్లో బీడిలు తాగకూడదని నాలుగో తరగతి చదివేటప్పుడు నేను గొడవ చేసినాను కాబట్టి. నేను నా  జడ విప్పే వాడ్ని అయన మాటలు వింటా , ఆయన్నే చూస్తా.మొగ పిల్లోడికి జడ ఏమిటి అంటారా ?  

మా అమ్మకు ఆడ బిడ్డలు అంటే చాలా ఇష్టం కదా . అందుకే మా అమ్మ తమ్ముడి కూతుర్ని, అన్న కూతుర్లని, చెల్లెలు కూతుర్లను   ముదిగారంగా చూసుకునేది. అయితే మా అమ్మకు ఇద్దరూ మొగ బిడ్డలే కాబట్టి నాకు జడలు వేసేది. నేను స్కూలుకు రెండు జడలతో వెళ్ళే వాడిని. మునిదేవర జరగటం, మునీశ్వరుడికి తల వెంట్రుకలు ఇవ్వడం డబ్బు సర్దుబాటు కాకపోవడం  వల్ల చాల ఆలస్యం అయింది.

ఎరుకల కుటుంభాల్లో డబ్బు వున్నా లేక పోయినా అప్పో సప్పో చేసి అయినా ఆడంబరం గా జరిపించే వేడుకల్లో మునిదేవర ముఖ్యమైనది.   మునిదేవర జరిగి  గుండు కొట్టిన తర్వాతనే  నాకు క్రాఫు కు అనుమతి వచ్చేది. ఆ రోజు గొడవ కూడా మా అత్తవాల్ల ఇంట్లో వాళ్ళ పిల్లోడికి మునిదేవర యెట్లా చేయల్ల అనే దాని గురించే అంట. డబ్బు లేదని, అప్పు పుట్టలేదని మా మామ అంటే మా అత్త ఒప్పుకోలేదంట. పిల్లోడికి టయానికి మునిదేవర కూడా చెయ్యలేక పోతే నువ్వేం  మొగోడివి అనేసిందంట. దాంతో మా మామకి కోపం వచ్చి మా అత్తను ఇష్టం వచ్చినట్లు కొట్టేసినాడంట. సరిగ్గా టయానికి మా అత్త వచ్చి అమ్మను తీసుకు పొయ్యింది కాబట్టి ఆ యమ్మకి దెబ్బలు తప్పోయిన మాట నిజమే  అని అన్నo తినేటప్పుడు మా అమ్మే  మా నాయనకు చెప్పింది.

నవ్వుతా నవ్వుతానే మా నాయన ఒక మాట అడిగినాడు మా అమ్మ కల్లా చూస్తా చూస్తా ..“ జయా  ఉద్యోగం చేస్తా వుండే నాకే దేవర చెయ్యాలంటే ఆలోచిస్తా ఉండాదా. ఆ రమనయ్యకి యెట్లా కుదురుతుందిమే  ”

అప్పుడైనా అసలు కథ చేపుతుందేమో అని ఒక్క క్షణం ఎదురు  చూసాడు కానీ,  మా అమ్మ తెలివిగా బదులు చెప్పేసింది. “ ఏముండాది ఎవురో ఒకరు మనసు పెట్టి ముందుపడి ఆదుకుంటే అయిపోతుందిలే. దేవుడి పనికి దేవుడే వస్తాడా యాడన్నా ?”.తల వంచుకునే వడ్డించింది, తల వంచుకునే అన్నం తింది. తల వంచుకునే మాట్లాడుతుంటే  చిన్నపిల్లోల్లం మాకే అర్థం అయి పోయింది, ఇంక మా నాయనకు అర్థం కాకుండా ఉంటుందా ?

చూసి, చూసీ అడగనే అడిగేసాడు.

“ ఏమ్మే జయా.. కొత్త పెండ్లి కూతురి మాదిరి తల వంచుకునే వుండావు. సిగ్గు పడతా నా  మొహం కల్లా  చూడకుండానే మాట్లాడతా ఉండావే? ఏమైంది నీకీ పొద్దు ? ”

ఆమె అప్పటికీ తల పైకి ఎత్తదు.మా నాయన మొహం కల్లా చూడదు.అయినా అమ్మ అపద్దం చెప్పదు కదా, నిజమే చెపుతుంది. ఆయమ్మకు ధైర్యం చాలా  ఎక్కువ కదా.భయమే ఉండదు కదా! . ఏం జరిగిందో చెప్పేస్తుంది.

“ వాళ్ళు పందులు అమ్మేదానికి ఇంకా టైం పడుతుంది కదా. అందుకే.. నా కమ్మలు ఇచ్చేసి వచ్చినా. కుదవపెట్టి మునిదేవర చేపించేయమంటి. ఏమిప్పుడు ?   ” అని  క్షణం  ఆగి  “ ఊ.... ” అంటుంది ప్రశ్నార్థకంగా.

అప్పుడు  మా నాయనకు కోపం రాదు.బాధ కలగదు.ఆయన మొహం మామూలుగానే వుంటుంది. ఏ మార్పూ వుండదు.

 నాకు చెప్పకుండా చేసినావే అని కానీ, నాకు ముందుగా చెప్పల్ల కదా అని కానీ, నన్ను అడగల్ల కదా అని కానీ అనే  మాట అస్సలు రాదు ఆయన నోట్లోనుంచి.

ఏం మాట్లాడకుండా “  మీ అమ్మ ఒక  మదర్ తెరిస్సా.. లేరా  ” అని మా కళ్ళా ఒక చూపు చూసి నవ్వుతా బీడీ కట్ట అగ్గిపెట్టె ఎత్తుకుని , మా ఇంటి ముందు  వుండే నెల్లికాయల చెట్టు దగ్గరకి వెళ్ళిపోతాడు. అదిగో కరెక్టుగా  మా నాయన ఇంట్లోంచి బయటకు పోయిన ఐదారు   క్షణాల తర్వాత మా అమ్మ తల పైకి ఎత్తి, వక్కా ఆకుతో గార పట్టిన  ఎత్తు పళ్ళు కనిపించేలా  నవ్వుతా  మా వైపు చూస్తుంది.

ఎందుకో తెలియదు కానీ జయమ్మ  మొహం లోకి అప్పుడు   ఏదో వింత వెలుతురు  వచ్చి వుంటుంది.

ఎందుకో అప్పుడు మా అమ్మ మాకు కొత్తగా అనిపించేది.ఎందుకో అంతకు  ముందుకన్నా  అప్పుడు మా అమ్మమాకు  చాలా  అందంగా కనిపించేది .

 

     

 

మ్యూజియం వస్తువు కాదు

గొంగడి ఇప్పటికీ

మా యింట్లో వుంది.

దాన్ని చూసినప్పుడల్లా

గొర్రెల జ్ఞాపకాలు

మృదువుగా గుచ్చుకుంటాయి.

అడవి వాసనలు పరిమళిస్తాయి.

 

మా తాత సంగతి చెప్తా వినండి

గొంగడిని ఆయుధంగా మలిచి

ఎలుగుబంటిని తరిమికొట్టాడు

ఆనాటి వీరగాథలు

మా గూటిలో వెలిగే దీపకళికలు.

 

మా వూరి బాలుడు

చనిపోయినప్పుడు

గొంగడిలో చుట్టి

మోసుకెళ్లినట్టు గుర్తు.

చాలా రోజుల దాకా

అతడు మళ్ళీ లేచి వస్తాడని

ఎదురుచూసే వాళ్లం.

 

గొంగడిని కప్పుకుంటే

చలి భయం భయంగా

బయటనే తిరిగేది.

ఎంత మొండి ఎండైనా

కొంత సాధువైపోయేది.

వానచినుకులు

షవర్‌ధారల్లా జారిపోయేవి

అన్ని రుతువుల్లో తెరుచుకునే

అసితపుష్పంలా ఉండేది మా గొంగడి.

 

ఆకాశంలో మేఘాలు

గొంగళ్లలా పరుచుకుంటే

కింద బీరప్పలు ఆడుతున్నట్టు లెక్క.

ఎక్కడ వేసిన గొంగడి అక్కన్నే లేదు

దాని సంతానం

మంచుకొండల్లోని సైనికులను

ఉన్నికవచమై కాపాడుతుంది.

ఇవాళ గొంగడిలో కూర్చొని

వెంట్రుకలు కాదు

ఆత్మీయ ముచ్చట్లను ఏరుకుంటున్నాం.

 

నల్లని గొంగడిపైన

తెల్లని అంచు

కారుచీకటిలో

కాంతిరేఖలా వుండేది.

కొప్పెర వేసుకునే పెద్దాయన

ఎస్కీమో వేషం కట్టినట్టుగా వుండేది.

 

గొంగడి

తరం నుండి తరానికి

మొలకలు వారే నారుమడి.

చరిత్ర ఊటలూరే

బతుకుతడి.

 

‘పిల్లలూ!

గొంగడి పరుస్తున్నాను

రండి! కూర్చోండి!

ఏదీ ఇప్పుడు ఓసారి అనండి

Ba ba black sheep’

(సైరన్ నవల గత సంచిక తరువాయి భాగం)                                                           

                                                                                   25

            జనవరి నెలంత ఎన్నికల ప్రచారాలు ముమ్మరంగా నడిచాయి. కార్మికులంతా తిన్నరు - తాగిండ్లు - పల్లెలన్ని మేక మాంసంతోని, సారా, బ్రాండిలతోని ఊగిపోయినయి.

            సింగరేణిలో బస్తీ కమీటిలు అన్ని బస్తీలల్లో ఏర్పడ్డాయి. రాడికల్‍ పిల్లలు అక్కడక్కడ మీటింగులు పెట్టి ఎన్నికలు బహిష్కరించాలని, రాజకీయఖైదీలను విడుదల చేయాలని ప్రచారం చేసిండ్లు.

            శంకరయ్య కాళ్లకు గజ్జెలు గట్టి గొంగడేసి బస్తీలల్ల పాటలు పాడిండు. పుస్తకాలు చదవడం, పాటలు కట్టడం, డ్యూటీతో ఊపిరి సలుప కుండా తిరుగుతున్నాడు.

            లక్ష్మికి ఎనిమిది నెలలు ఏడవ నెల నుండి చంద్రకళ దగ్గరే ఉంటోంది. మొగిలి సింగరేణికి వచ్చి ఏడాది గడిచిపోయింది... మొత్తానికి కిట్టయ్యకు రెండు వేలు అప్పుకట్టారు. పోశెట్టి దగ్గర చేసిన అప్పు అట్లాగే ఉంది. డ్యూటీకి పోవడం ఇల్లు రాజేశ్వరికి రెండో నెల. అంతా బాగున్నట్టుగానే ఉందిగాని - ఏది అర్థం గాదు... గంటల తరబడి షరీప్‍ వెంట తిరుగుతండు. షరీప్‍ అప్పుడో మాట ఇప్పుడో మాట.. శంకరయ్య, పోశెట్టి మొగిలి కలిసి తలా ఓ చెయ్యోసి షరీప్‍ గుడిసె బాగు చేసి, బాత్‍రూం, పాయఖానా కట్టారు. ‘‘మా అందరికి పిల్లలున్నరు’’ మొగిలి ఒకనాడు...అర్దమయ్యింది మొగిలి - మనకామ్రేడ్స్ ఇల్లు - సంసారం, స్వార్థమస్తదని - ముందే ఆపరేషన్‍ చేయించుకుంటరు. మీరంత మా పిల్లలుగాదా? అన్నడు షరీప్‍...

            షరీప్‍గనులమీద తిరుగుతున్నాడు. రెహనా బస్తీ కమీటీలు - మహిళా సంఘాలతో కలుస్తోంది. ఎవరి పనులు వాళ్లు బిజీగా ఉన్నారు. ఎన్నికలల్లో జనతాపార్టీ తరపున చుంచు లక్ష్మయ్య గెలిచిండు - నారాయణరావు అదే రాత్రి హైదరాబాదు పోయిండు - నవనీతరావు వారం రోజులు ఇల్లు కదలలేదు. వ్యాపారాలదిక్కు పోలేదు.

            కృష్ణారావు ఇంటికి రాకుండా సిక్కులామెతోనే ఉన్నాడు. రాత్రి పగలు తాగుడే తాగుడు. రాజేశ్వరరావు ఇల్లు కదలలేదు...

            ముసలి ముకుందరావు పత్రికల మీద పత్రికలు తెప్పించి చదివిండు. ‘‘మొత్తానికి - జారుడు మొదలైంది’’ గొనుక్కుంటూ గదిలో ముసలి పులిలా తిరుగుతున్నాడు.

            మార్చిలో వెంగలరావు పోయి చెన్నారెడ్డి ముఖ్యమంత్రి అయ్యిండు.

 

                                                                                    26

 

            నక్కపోశం బావ మరిది శేఖర్‍ను తీసుకొని మార్కెటుకచ్చిండ. కిలో నర మేక మటన్‍ కొనుక్కున్నడు.

            ‘‘అరే! బామ్మర్దీ - మందుగావాలె - సైకులాపుర’’ అన్నాడు పోశం...

            శేఖర్‍ సైకిలాపిండు. అటిటు చూసి ‘‘గట్ల బ్రాండి షాపుకాడికి పోనియ్యి’’ అన్నాడు.

            ‘‘ఔ బావా! లేటయితంది - ఇంటికి బోదాం అక్క కోపానికత్తది’’

            ‘‘నేను మీ అక్కకు బయపడుతానుర - నాకంటె జెరంత ఎత్తున్నదిగని’’

            శేఖర్‍ ఆరడుగులెత్తు, ఎత్తుకు తగ్గ శరీరం. అట్టకట్ట గుంటడు. నక్కపోశం శేఖర్‍ ముందు పిలగాని తీర్గుంటడు. ఉదయం పదిగంటలకే బ్రాండిషాపు ముందు ఇరువూ మంది దాకున్నరు. ‘‘శేఖర్‍ అయ్యిందయ్యింది - సెరో బీరు గొట్టిపోదాం - ఎండలుముదురుతన్నయ్‍. సల్లగుంటది - ఇగో ఎనుకకురా - అక్కడ వేప చెట్ల కింద సల్ల గుంటది - నువ్వు తీసుకొనిరా. అట్లనే బరండిఆప్‍ బాటిల్‍ తీసుకో - నేను పోతే ఆడ లట్టుగాడు పొట్టుగాడు కల్సి నాతోని పైసలు పెట్టిత్తరు’’ యాభైరూపాల నోటుతీసి ఇచ్చిండు నక్కపోశం.

            పది నిమిషాలకు రెండు బీర్లు, ఆప్‍ బాటిల్‍ బ్రాండి బాటిల్‍ తెచ్చి హాప్‍ బాటిల్‍ సంచిల బెట్టిండు శేఖర్‍.

            ఇద్దరు గల్సి చెరో బీరు తాగిండ్లు.

            పైసలు తీసి బావకిచ్చిండు.

            ‘‘అరె అయిదు రూపాలు ఎక్కువత్తన్నయ్‍. బీర్ల ధర తగ్గిందారా’’ నక్కపోశాలు...

            ‘‘లేదాబావా - మూడు బీర్లపైసలు తీస్కుంటనన్నడు’’

            ‘‘లెక్కే - ఎవడుతాగినా ఒక బీరు పోశమ్మకు దీసుడే’’

            ‘‘పోశమ్మేంది బావా! గుండా గాళ్ల మామూల్లట’’

            ‘‘ఇయ్యలేదా?’’ నక్క పోశాలు తాగిన బీరు మొత్తం దిగిపోయింది.

            ‘‘ముంచినవ్‍రా! బామ్మర్దీ! పా - వాళ్లత్తే - మనవీపులు సాపుజేత్తరు’’

            ‘‘షాపుముందటున్నరు. సారలి గాడు నాగళ్ల పట్టిండు. నేను వాన్ని దొబ్బేసిన - ఇయ్యపోరా ఏంబీక్కుంటవో పీక్కో పోరా అన్న’’

            నక్క పోశాలు తెరిసిన నోరు మూయకముందే - సారలి, శంకర్‍ లోపలికొచ్చిండ్లు...శేఖర్‍ను సారలి గుద్దిండు. శంకర్‍ నక్క పోశాలును గుర్తిపట్టి

            ‘‘అన్నా వీడు కన్నాల బస్తీ వోడు. మనలను నరుకుత మని గీబస్తీలోల్లు - బస్తీ కమిటీ పెట్టుకున్నరన్న’’

            నక్కపోశాలుపై ప్రాణాలు పైన్నే పోయినయ్‍. అక్కడ తాగుతున్నవాళ్లు ఎవరూ వాళ్ల దగ్గరికి రాలేదు లొల్లి ముదిరింది.

            శేఖర్‍ సెలిపిచ్చుకొని బయటపడి బావను గుంజుకొని బయటికచ్చిండు.

            సైకిల్‍ తీసుకున్నరు. వెనుక ఉరికొచ్చిన సారలి, శంకర్‍ ‘‘అరె! గిప్పుడే నీ పెండ్లాన్ని...’’ సారలి బూతులు తిడుతున్నాడు. శంకర్‍ ఎక్కన్నుంచో గొడ్డలి తెచ్చిండు.

            ‘‘బావా! వాన్ని నరుకుత’’ సైకిల్‍ తొక్కుతూ - దిగ చెమటలు కారిపోతుండగా - గజగజ వనుకుతూ నక్క పోశాలు ‘‘వద్దురా! పోనియ్యి - వాళ్లు మన ఇంటి కత్తరు’’ అన్నాడు.

            వాళ్లు గావరగావరగా మేన్‍రోడ్డు దిగి కన్నాల బస్తీ గల్లీలకు తిరిగిండ్లు - మూలమీది వేప చెట్టుకింద లుంగీలు కట్టుకొని, మురళి, మోహన్‍, గంగాధర్‍ ఎన్నికలమీద ఏదో మాట్లాడుతండ్లు నక్క పోశాలు సైకల్‍ దిగి కింద కూసున్నడు. శేఖర్‍ బజార్ల, బ్రాండి షాపు దగ్గర జరిగిందిచెప్పిండు....

            ‘‘వాళ్లు గొడ్డండ్లు బట్టుకొని మా ఇంటి కత్తనన్నరు.’’ పోశాలు ఏడుస్తూ నూతిలో మాట్లాడినట్టు...

            ‘‘భయపడకు - మేం చూసుకంటం - శేఖర్‍ మీ బావను ఇంటికాడ పడగొట్టు’’ మోహన్‍...

            శేఖర్‍ గడ్డపార తీసుకొని వచ్చిండు.

            అప్పటికప్పుడు పదిహేను మంది బస్తీ కమిటి వాళ్లు జమైండ్లు.

            ‘‘వాడు గీ పట్టపగలు గంతపనిజేత్తడా? రాములు గొనిగిండు.

            ‘‘వానికి మెదడు లేదు?’’

            ‘‘వాళ్లెంత మంద వస్తరోకదా?’’ మురళి...

            ‘‘గింత తొందరగ జమైతరా! సూద్దాం. వాళ్లెంత మందచ్చినా మన బస్తీ మీద పట్టపగలు - ఆడోల్లమీద దాడి చేస్తే చూస్తూ కూర్చుండలేంగద’’ గంగాధర్‍... అందరు కలిసి గల్లీల నుండి మేన్‍ రోడ్డు మీది కచ్చిండ్లు - ‘‘అందరం ఒక్క సారి కన్పియ్యద్దు - నేను చూస్త సంగతేందో?’’ మోహన్‍ అందరిని అక్కడున్న పాలచేట్ల గాడ నిలుసుండుమన్నడు.

            రోడ్డు మీద సైకిల్లు వస్తూపోతున్నాయి. యాభయిగజాల దూరంలో సైకిల్లు ఆపుకొని సారలి, శంకర్‍లు నిలుచున్నారు. మోహన్‍ను వాళ్లు చూసిండ్లు - కాసేపు ఏదో మాట్లాడు కున్నారు. ఎడం చేత హాండిల్‍ పట్టుకొని కుడిచేతలో గొడ్డండ్లున్నాయి.

            మోహన్‍ బెదురలేదు. వాళ్లిద్దరు వేగంగా సైకిల్లు తొక్కుకుంటూ ముందుకు వచ్చిండ్లు...

            మోహన్‍ సీటి గొట్టిండు. పదిహేనుమంది పాలచెట్లల్ల నుంచి బయటకు వచ్చిండ్లు - వాళ్లు మూడు గజాల దూరంలో ఉన్నారు. రాములు గడ్డ పార విసిరిండు. గూండా శంకర్‍ నడుములో గడ్డపారదిగింది. శంకర్‍ గూండా గావుకేక వెట్టిండు. శంకర్‍  చేతుల శేఖర్‍ గొడ్డలి గుంజుకున్నడు. సారలి భయంతోని పాడుబడిన గుడిసెల కురికిండు. అందురు వెంటపడ్డారు.

            పెనుకేకలు విన్పించాయి - అంతా మూడు నిమిషాలల్లో ముగిసింది. సారలిని ఈడ్చుకుచ్చి శంకర్‍ పక్కదుబ్బలో పడెసిండ్లు. వాళ్లి ద్దరి శరీరాలు దుమ్ములో కొట్టుకొంటున్నాయి. ఆ దారంట వచ్చే సైకిల్లు ఆగిపోయినయ్‍...

            అక్కడ ఇరువై మంది మూగిండ్లు...

            పదిహేను మంది నడుచుకుంటూ మేన్‍ రోడ్డుదాటి అడివిలాగాపెరిగున్న మురికి తుమ్మల్లోకి వెళ్లిపోయారు.

                                                                                    27

 

            మొగిలి ఆదరబాదరగా షరీప్‍ ఇంటికి వచ్చిండు. రాజేశ్వరి అక్కడే ఉన్నది.. షరీప్‍ది నైటు షిప్టు - గుర్రుకొట్టి నిదురపోతండు.

            ‘‘అక్కడ కన్నాల బస్తీ మేన్‍ రోడ్డుమీద సారలిగాన్ని శంకర్‍ గాన్ని నరికేసిండ్లు’’ మొగిలి వేగంగా సైకిలు తొక్కడం వలన మొసపోస్తున్నాడు.

            ‘‘మంచి పనిచేసిండ్లు’’ రెహనా రాజేశ్వరిని పట్టుకొని డాన్సు చేసింది.

            షరీప్‍ను లేపింది. షరీప్‍ ఉలిక్కి పడిలేచి కండ్లు నులుపుకున్నాడు. నెత్తి గోక్కున్నాడు. ‘‘సారలి గాళ్లను ఖతం చేసిండ్లట’’ రెహనాచెప్పింది. ‘‘ఎప్పుడు ఎక్కడ’’ షరీప్‍ మంచంలో నుండి లేచిండు. మొగిలి మంచి నీళ్లయితే తాగు. రెహనా మంచినీళ్లు తెచ్చి మొగిలికిచ్చింది. గటగట తాగిండు.

            ‘‘ఏమన్న తెల్సిందా?

            ‘‘పొద్దుగాల పదిన్నరకట - కన్నాలబస్తీ  కలిసే మేన్‍రోడ్‍మీద కన్నాల బస్తీ కమిటోల్లేనట’’

            ‘‘అయితే మన గంగాధర్‍ మోహన్‍ మురళి ఉంటరు’’ షరీప్‍...

            ‘‘సునోజీ’’షరీప్‍...

            ‘‘ఇగో మీరిద్దరు చంద్రకళ అక్క దగ్గరకిపోండ్లి. శంకరయ్య మొగిలి నేను ఈదినం ఏడనన్న పంటం - ఎటుబొయి ఎటత్తదో?’’ షరీప్‍ బట్టలేసుకున్నాడు.

            రెహనా రాజేశ్వరి బయలుదేరిండ్లు - రాజేశ్వరి ఇంటిదగ్గర సదిరి తాళమేసి తాళం చెయ్యి - మొగిలికి తెలిసినకాడ బెట్టింది.

            ‘‘వదినే అంత అమ్మల వయిల జరిగినట్టే జరుగుతందిగదా!’’ రాజేశ్వరి మెదట్లో రీబిన్‍ వాళ్ల కలిసి రోడ్డుమీద వీళ్ల గురించి పోలీసులకు చెప్పిన వాన్ని చంపినదిగుర్తొచ్చింది.

            ‘‘వాళ్లు వేరు. మన దగ్గర ఇంక గంతలేదు. వాడు గూఢాచారి - వీళ్లు లుచ్చాగాళ్లుతోబా రాయేశ్వరీ ఎంత మంంది ఆడోల్లను కరాబు చేసిండ్లో! మొదట్ల దొడ్డికి పోయేటోల్లను చిడాయించడంతోని మొదలయ్యింది. ఆడోళ్లు మర్ల బడ్డరు.       వాళ్లు ఎంట బడ్డరు. అట్ల ఒకలనో ఇద్దరినో మురికి తుమ్మ చెట్లల్లకు గుంజకపోయి ఖరాబు చేసిండ్లు దొరోని బంట్లు - దొరోడు గసోంటోడే - తాగుడుకు ముడుపు సీసాయివ్వాలె - మార్కెట్ల దుకాణంకు ఇంతాని యివ్వాలె ఆతరువాత నచ్చిన బహెన్‍ వెంటపడి - రాత్రి ఇంటిమీద కచ్చిఖరాబు చేసేటోల్లు - గిప్పుడు బాజాప్త మార్కెట్లనే షురు చేసిండ్లు’’

            ‘‘ఔనట - లక్ష్మక్క చెప్పింది. ఆదినం గ ఎర్ర జెండ యూనియాఫీసుల సొర్రకపోతే’’ లక్ష్మిక్క బతికేది కాదట రాజేశ్వరి - రెహనా చెవులు మూసుకున్నది - వాళ్లు మేన్‍రోడ్డు మీద కచ్చిండ్లు - ఆగమాగంగ ఉన్నది - పోలీసోల్లు దుకాండ్లు మూసేపిస్తున్నారు.

            ఒక పోలీసాయాన ఆపిండు.

            ‘‘ఏడికి పోతండ్లమ్మ - అంత గడబెడ గున్నది’’ పోలీసు...

            ‘‘ఆ బాడ్‍కావులు సావనే సచ్చిండ్లటకద’’ రెహనా...

            ‘‘ఇంకా చానా మందున్నరు’’ అన్నడు పోలీసు.

            ‘‘మా సెల్లెకు నొప్పులత్తన్నయట’’ రెహనా...

            ‘‘పోలీసు వేగిరంగాఉన్నడు. ఏదో బూతు మాట తిట్టిండు. వాళ్లకు వినపడలేదు. అంత ఆగమాగంగ ఉన్నది. సైకిల్లమీద మొగవాళ్లు ఆదర బాదరగా పిస్సలేసినట్టు ఉరుకుతండ్లు...

            ‘‘వదినా! మనం చూసొత్తామా?’’ రాజేశ్వరి...

            ‘‘బాగనే ఉంటది - కని ఎట్లుంటదో - ఈ దొరోని గుండాగాళ్లు ఊరంత అంగడంగడి చేత్తరమొ?’’ ఇంతలో సైకిల్‍ షాపు పాషా వీళ్లను చూసి ఉరికచ్చిండు.

            ‘‘అంత గడబెడ గున్నది - ఎటు పోతండ్లు?’’

            ‘‘వాళ్లను సూద్దామని’’ రెహనా - ఒకసారి తలెత్తి ఇద్దరి ముఖాలు చూసి’’ ఇక్కడుండుండ్లి - మా దోస్తును తీసుకవస్త - ఎండదంచి కొడ్తంది - సైకిల్ల మీద పోదాం’’

            మరో అయిదు నిమిషాలల్లో సైకిల్ల మీదకూర్చుండి పోతున్నారు.

            ‘‘పాషాగడబెడగున్నదన్నవ్‍ - వాళ్ల గుండాగాళ్లత్తే’’

            ‘‘రారు. షాకుదిన్నరు. వాళ్ల దొర హైదరబాదుకార్ల దెంకపోయిండట - ఏదన్నయితే జలాదేంగే పూరా’’ పాషా ఉద్రిక్తింగా ఉన్నాడు.

            వాళ్లు పోయ్యేసరికి వందలాది మంది జమై ఉన్నారు. చిత్రంగా ఆడవాళ్లు ఎక్కువ మందున్నారు...

            మందిలో చంద్రకళ కల్సింది. ఎండకు ముఖం మాడిపోయి చెమట కార్తంది.

            ‘‘కిరణ్‍ను సెల్లె దగ్గరుంచచ్చిన - తనత్తనన్నది - బావ తిట్టిండు. అదేమన్న సినిమా సూడటానికన్నడు’’ చంద్రకళ - పోలీసులు శవాల చుట్టుగుండ్రంగా నిలుచుండి కర్రలతో మందిని చెదురగొడుతున్నారు.

            వ్యాన్లల్లో తుపాకులు పట్టుకున్న చాలా మంది పోలీసులుదిగారు.

            ‘‘రాజేశ్వరి - నువువత్తమనిషివి కాదు. పీడ పోయింది. ఎంత గజగజ వనుక్కుంట బతికినమో? మేమైతే’’ - తూరుపు దిక్కుదండం బెట్టింది చంద్రకళ...

            యాభై గజాల దూరం నుండి దుబ్బలో పడున్న - నల్లగ నెత్తురు గడ్డకట్టి జొబ్బజొబ్బఈగలు వాలుతున్న శవాలను చూసింది.

            రాజేశ్వరి వాంతి చేసుకున్నది...

            ‘‘పాండ్లి - సూసిందిసాలు’’ పోశెట్టి...

            రెహనా రాజేశ్వరి, చంద్రకళ - మూడు సైకిల్లమీద పోశెట్టి ఇంటికి చేరుకున్నారు...

            ‘‘అంత మంచిగలేదు. ఇయ్యల్ల ఈడనే పండు కోండ్లి - బావ వోయి ఇంటికాడ చెప్పస్తరు.’’ చంద్రకళ - పాషా వాళ్లు వెళ్లిపోయారు.

            ‘‘చంద్ర... మందున్నదా?’’ పోశెట్టి...

            ‘‘ఎందుకు మా నలుగురికి తాగిపిస్తవా?’’

            ‘‘మజాకు చెయ్యకుఅంత ఎట్లనో ఉన్నది’’

            ‘‘దిగుట్లె ఉన్నదేమొ సూడు మొన్పెప్పుడో సుట్టాలచ్చినప్పుడు తెప్పిస్తివిగదా?’’

            ఆడవాళ్లు రాత్రంతా నిదుర పోకుండా ముచ్చెట్లు పెట్టుకుంటనే ఉన్నారు.

            ‘‘వాళ్లెట్ల సచ్చిండ్లు’’ లక్ష్మి అడిగింది.

            ‘‘శంకరి గానికి కడుపుల గడ్డపారున్నది - భూమిలదిగిందేమొ? సారలి గాన్ని నరికిండ్లు’’

            ‘‘ఎవరు నరికిండ్లు?’’ లక్ష్మి...

            ‘‘మన గంగాధర్‍ అన్న మోహనన్న మురళన్ననట’’ - రెహన...

            ‘‘చిత్రంగ ఉన్నది - అంత అమ్మపుస్తకంల జరిగినట్టే ఉన్నది’’

            ‘‘నేను గదే అన్నఅక్క - చంద్రకళ అక్క చదువలేదు’’

            ‘‘ఎప్పుడో చదివిన’’ చంద్రకళ

            ‘‘అక్కా మా అందరి కన్న నువ్వే హుశారుగున్నవు’’ రాజేశ్వరి

            ‘‘మరిఇప్పుడేమయితది?’’ లక్ష్మి...

            ‘‘ఇప్పుడు అరెస్టులు జరుగుతయి’’ రెండు పెగ్గులేసి పోశెట్టి సైకిల్‍ తీసుకున్నాడు.

            ‘‘గది మొగాళ్లు చేసిండ్లు గని మనం చెయ్యవల్సి ఉండె - మొగోళ్లందరికి మన సంగతి తెలుసెది లక్ష్మి’’

            ‘‘అయ్యో - తాగున్నవ్‍ మమ్ములనొదిలి పెట్టి ఎటుపోతున్నవ్‍’’ చంద్రకళ...

            ‘‘మీరే సైన్యం - రెహనక్క తుపాకి’’

            ‘‘మొగిలి, శంకరయ్య, మా షరీప్‍ వేరే కాడికి పోయిండ్లు గందుకనే మీ యింటికచ్చినం’’ రెహనా...

            ‘‘మంచిపని చేసిండ్లు’’ చంద్రకళ...

            ‘‘బావా జాగర్త’’ లక్ష్మి...

            పోశెట్టి సందుల్లబడి సైకిలేసుకొని ఇబ్రహీం ఇంటికి పోయిండు. ఇబ్రహీం ఇంట్లాలేడు... అక్క న్నుంచి బయలు దేరుతుండగా - బాయి మొఖద్దమ్‍ వీరసామి ఎదురయ్యిండు.

            ‘‘మేస్త్రీదా - అందరు మా యింటికాడున్నరు’’ ఇంటికి తీసుకపోయిండు.

            అక్కడ కమ్యూనిస్టు యూనియన్‍ ముఖ్యనాయకులందరు ఉన్నారు. వీధి మొదట్లో కావలి పెట్టారు. చర్చోపచర్చలు నడుస్తున్నాయి.

            సాయంత్రం ఏడయ్యింది...పార్టీఆఫీసు అటెండరు సైకిల్‍ మీద వచ్చిండు.

            ‘‘పదిహేనుమంది కన్నాలబస్తీ వాళ్లు పోలీసు స్టేషన్‍కు వచ్చి లొంగిపోయిండ్లట’’ - చెప్పిండు.

            అందరు గండం గడిచినందుకు ఊరిపితీసుకున్నరు.

            ‘‘ఎందుకైనామంచిది. ఎవరి నాటకాలు వాళ్లకుంటయి. దొరల పాలనకు గొడ్డలి దెబ్బ వడ్డది - వాడు పారిపోయిండు. వాళ్లకు సిద్దాంతముండదు - పిరికిగొడ్లు - అయిన పోలీసోల్లు ఇదే సందని - కొంత నాటకం జేత్తరు అరెస్టులు చేస్తరు. ఈ రాత్రి తేలిపోతది. సేప్‍సైడు. ఈ రాత్రి జేగర్త గుండాలె’’ ఇబ్రహీం చెప్పుకొచ్చిండు...

            ఆ రాత్రి ఒక్కకన్నాల బస్తీలోనే మరో ఇరువై మందిని పోలీసులు అరెస్టు చేసిండ్లు - మిగితా బస్తీల వాళ్లనెవరిని ముట్టుకోలేదు.

బస్తీ సంఘాలన్ని కలిశాయి. చిన్న దుఖానదారులు, చోటామోటా లీడర్లు అందరు కలిసి కొంతడబ్బు వసూలు చేసి పెద్దవకీలును పెట్టిండ్లు... వారం దినాలు లాకప్‍లో అందరిని చిత్రహింసలు పెట్టి - ఎనుక ఎవరున్నరో ఆరాతీసి - తరువాత అందరిని ఒదిలిపెట్టి సహా పదిహేను మంది మీద పోలీసులు కేసు గంగాధర్‍, మోహన్‍ మురళి, రాములుతో అసిఫాబాదు సబ్‍జైల్లో వేశారు.

 

                                                                        28

 

            ఉదయం తొమ్మిది గంటలకు రాజకీయ తరగతులు ప్రారంభమయ్యాయి. రాజకీయ తరగతులకు సింగరేణి ప్రాంతం నుండి, విద్యార్థులు, యువకులు, కార్మికులు ఇరువై మంది హాజరయ్యారు... తరగతులు ఒక ఆదివాసి గ్రామంలో ఆశ్రమ పాఠశాలలో ఏర్పాటు చేశారు. పిల్లలంతా వేసవి సెలవులకు ఇండ్లకు వెళ్లి పోయారు... హాస్టల్లో వారం రోజులు వంట చేయడానికి సర్పంచ్‍ దేవ్‍రావు వంటాయనను తెచ్చాడు.  దేవ్‍రావు అక్కడికి రెండు కిలో మీటర్ల దూరంలో గల ఇంకో ఊర్లో ఉంటాడు.

            యాభై ఇండ్లు గల ఆవూరులో దాదాపు అన్ని గుడిసెలే - ఆశ్రమపాఠశాల బిల్డింగు తప్ప - తూరుపున పెద్ద చెరువు ఎండాకాలమైనా నీటితో నిండిఉంది. పెద్దగా రైతులు ఆ నీటిని వ్యవసాయానికి వాడుకున్న దాఖలాలులేవు. ఆదివాసులు అలాంటి పంటలకు ఇంకా అలవాటు పడలేదు. ఉత్తరాన కొండ - ఆకురాల్సిన అడవి - పడమరలోయ - దక్షణం అడవి వ్యాపించి ఉన్నాయి. విప్పపుల సీజను కనుక గాలిలో ఒక రకమైన మత్తు వాసన తేలివస్తోంది. విద్యార్థులంతా తమతమ మారుపేర్లు చెప్పుకున్నారు.

            ఆ సమావేశానికి శంకరయ్య, షరీప్‍ హాజరయ్యారు. షరీప్‍ తనపేరు మధుకర్‍గా చెప్పుకున్నాడు. శంకరయ్య తన పేరు వలీగా చెప్పుకున్నాడు.

            క్లాసులో పిల్లలు కూర్చుండే బెంచీలున్నాయి. రాసుకోవడానికి బెంచీలకీ పెట్టిన డెస్కులున్నాయి. ఒక ఫీటు ఎత్తు గద్దెమీద చిన్న టేబుల్‍ - రెండు కుర్చీలు వెనుక గోడకు సిమెంటు చేసిన నల్ల బోర్డుఉన్నాయి.

            ఒక కుర్చీలో సర్పంచ్‍ దేవ్‍రావు - మరొక కుర్చీలో బి.యన్‍ కూర్చున్నారు.

            బి.యన్‍. ముందుగా లేచి తరగతిగదుల్లో చదువు కోవడానికి వీలుకాని యువకులకు - మారుతున్న కాల పరిస్థితుల్లో చదువుకోవాలనే పట్టుదలతో ఉన్న ఇరువై మంది యువకులకు - ఉపాధ్యాయులుగా ఉచితంగా సాంఘిక శాస్త్రం చెప్పడానికి ఈ పాఠశాల - అడుగగానే చదువు పట్ల ఎంతో శ్రద్ద గల దేవ్‍రావు సర్పంచ్‍ - వేసవి సెలవుల్లో కూడా అన్ని వసతులు కల్పించినందుకు - విద్యార్థులంతా చప్పట్లుకొట్టి అభినందించండి చప్పట్టు మారుమోగాయి.

            ఆ తరువాత దేవ్‍రావు లేచి నిలబడి ‘‘అందరికి రాంరాం! మావూల్లే సదువు నేర్సుకున్నందుకు మంచిగనిపించింది.   మంచిగ సదువుకోండ్లి’’ గురువులందరికి రాంరా. అందరికి నమస్కారాలు చేసి వెళ్లిపోయాడు.

            ఆ స్కూలుకు చుట్టూ ప్రహారి గోడ ఉంది. వంట నారాయణ గేటు మూసి వచ్చిండు. ఎత్తు గద్దెమీది రెండు కుర్చీలు తీయించి బి.యన్‍. టేబుల్‍ వెనుక నిలబడి -  ‘‘కామ్రేడ్స్! వారం రోజుల రాజకీయ పాఠశాల ఇది. మీకందరికి తెలిసిందే మేం టీచర్లంకాదు. తెల్సిన కొన్ని విషయాలు మనందరం చెప్పుకుందాం - నేర్చుకుందాం. రేపటి నుండి క్లాసులు పొద్దున ఏడు గంటలకు మొదలౌతాయి. ఎనిమిది గంటలకు చాయ్‍కోసం పదినిమిషాలు, మళ్లీ తొమ్మింటికి టిపిన్‍ కోసం ఇరువై నిమిషాలు తప్పిస్తే ఒకటిదాకా మొదటి విడత పాఠాలు ఉంటాయి. ఒకటి నుండి రెండు గంటలవరకు తిండి. రెండింటికి క్లాసులు - మళ్లీ నాలుగింటికి చాయ్‍. ఆరుగంటల దాకా రెండో విడిత పాఠాలుంటాయి. ఏడు గంటలనుండి తొమ్మిది గంటల దాకా స్కూలు కాంపౌడులోనే ముగ్గురు నలుగురు కలిసి చర్చించుకోండ్లి టీచర్లతోటి ఫ్రీగా చర్చించవచ్చు. రాత్రి తొమ్మిదింటికి భోజనం తర్వాత పడక - ఇది టైంటేబుల్‍’’ బి.యన్‍. అందరికి టీ, బిస్కట్లు ఇచ్చారు.

            మరో పది నిమిషాలకు బి.యన్‍. ప్రధానంగా మూడు విషయాల మీద ఒక్కొక్కదానికి రెండు రోజుల చొప్పున పాఠాలుంటాయి. నిజానికి ఇందులో ఒక్కొక్క అంశానికే నెలరోజులు చెప్పవచ్చును. మూడు విషయాలు - మార్కిస్టు తత్వశాస్త్రం - నేను రెండు రోజులు మీతో ఉంటాను. నాతరువాత గతితార్కిక చరిత్ర చెప్పడానికి మరో టీచర్‍ వస్తారు. ఆయన రెండు దినాలు మీతో ఉంటారు. మూడో విషయం - రాజకీయార్థిక శాస్త్రం ఆయన రెండు రోజులుంటారు.

            ఒక ముఖ్యవిషయం గమనించాలి. టీచర్లుగా వచ్చే మేం ముగుర్గం మీకన్నా తెలివైన వాళ్లంకాదు. మీరు ఇరువై మంది రకరకాలగా ప్రజా రంగాలల్లో ఎంతో కొంత పోరాట ఆచరణ ఉన్నవారు... మేం మన పూర్వీకులు ఆచరించిన విషయాలను మీతో పంచుకుంటాం. మీరు మీ అనుభవాలను మనకు ముందు తరం వాళ్ల పోరాట అనుభవంతో పోల్చుకోవడం. ముందుకు పోవడం అంటే పరస్పరం నేర్చుకోవడమన్న మాట...’’

            ఇప్పుడు మన కార్యక్రమం ఆరంభమౌతుంది.... అందరు క్లాసురూంనుండి బయటకు వచ్చారు. స్కూలు ముందు జెండా గద్దె దగ్గర కంకబొంగుకు ఎర్రజెండా కట్టారు. అందరు అమరవీరులకు రెండు నిమిషాలు మౌనంగా శ్రద్దాంజలి ఘటించారు.

            వలీ, మధుకర్‍ కలిసి

            ‘‘సుత్తీ కొడవలి

            గుర్తుగవున్నా!

            ఎర్రనిజెండా!

            ఎగురుతున్నదీ!’’ పాడారు.

            ‘‘తరువాత ఎర్రజెండెర్రజెండెన్నియలో’’ పాడారు. అమరవీరులకు జోహర్లు నినాదాలిచ్చారు.

            అందరు మళ్లీ క్లాసరూంలోకి వచ్చారు. అందరికి రాసుకోవడానికి పెన్ను, నోటుబుక్కులుయిచ్చారు.

            బి.యన్‍ నల్లగా ఆరడుగుల ఎత్తుగా ఉన్నాడు. అతని ముఖంలో ఏముందో విద్యార్థులకు అంతు బట్టలేదు. వివాలమైన నుదురు.

            ‘‘కామ్రేడ్స్! యుద్దరంగం పదునెక్కుతున్నదశలో మనం ఇక్కడ సమావేశంమయ్యాం. ఆ విషయాలు యుద్దరంగంలో ఉన్న మీకేబాగా తెలుసు. బహుశా నాకు తెలిసి  సింగరేణిలో ఇలాంటి సమావేశం ఇది మొదటిది...

            ‘‘తత్వవేత్తలంతా ప్రపంచాన్ని విశ్లేషించారు. కాని దీన్ని మార్చాలి’’ కారల్‍మార్క్సు దాదాపు నూటాముప్పై సంవత్సారాల క్రితం అన్నమాట.

            బి.యన్‍ తత్వశాస్త్రం అంటే ఏమిటి? అని మొదలేసి చెప్పుకపోతున్నాడు. మధ్యమధ్యలో నల్ల బోర్డుమీద గొట్టు పదాలను, పేర్లను రాస్తున్నాడు. వలీ, మధుకర్‍ పక్కపక్కనే కూర్చున్నారు. మధుకర్‍ పుస్తకంలో ఏదో రాస్తున్నాడు.

            వలీపుస్తకం తెరిచిండు కండ్లల్లోకి గుబగుబ నీళ్లు చేరినయ్‍. అక్షరాలు అలుక్క పోయాయి. తనకు ఆమాటలు అర్థమౌతున్నా రాయరావడంలేదు. ఇప్పుడిప్పుడే చదువ గలుగుతున్నడు. రామగిరి గుట్ట పక్క ఊరు, తాళ్లతోపు అవ్వనాయిన లేని బాల్యం, షావుకారి దగ్గర పాలేరు - బర్రెల కాసి, పొలాలు దున్ని - ఊళ్లో చాలా మంది ఉన్నా -తనతో మాట్లాడే   వాళ్లు తక్కువ - పిల్లలెవరు తనను తమతో కలువనియ్యలేదు. తనకు చెప్పుకోవాలని చాలా ఉండేది. పల్లెల్ల పాడుకునే పదాలు తనను ఓదార్చినయి. పెండ్లి - అకారణంగా మనుషులంటే ద్వేషం... మొదట ట్రక్కులోడింగు కార్మికుడిగా - బదిలీ ఫిల్లరు. ఫిల్లరు గర్మీ ఫేసుల పని, తాగుడు - లక్ష్మిని కొట్టుడు. తనను భరించలేక - ఆ చీకటిరాత్రుల్ల బయటకు పోలేక - రాత్రంతా లక్ష్మి చూరుకింద కూర్చునేది గుర్తొచ్చింది... తన ఆకారం - నలుపు శరీరం రంగును అందరు గేలి చేస్లున్నట్లనిపించేది. మార్కెట్లో సారలిగ్యాంగు లక్ష్మిమీద చెయ్యేస్తే - కొట్లాట గుర్తుకొచ్చినయ్‍, తనను తన బతుకులో నుండి ఎక్కడెక్కడికో తీసుకపోతున్న బి.యన్‍ను చూశాడు. ఆయన రంగు నలుపే కాని ఆముఖం చీకటి రాత్రి మెరుపులా మెరిసిపోతోంది... బయటకు చూశాడు. ఎండలో దూరంగా కొండ అడవి మెరుస్తున్నాయి.

            కాళ్లు ఆడిస్తూ - పిడికిల్లు బిగించి కేర్‍కేర్‍మనే కూతురు గుర్తొచ్చింది. బిడ్డ పుట్టివారంలోనే - హాస్పటల్‍లోనే ఒదిలేసి వచ్చాడు.

            తను తల వంచుకొని హాస్పిటల్లో లక్ష్మి బెడ్డుపక్క నిలబడి - ‘‘వారం దినాలు ఊరికి పోతన్న’’

            వారం రోజుల నుండి ఆపురిటిస్థితులను అనుభవించడం - ఆస్థితులు చంద్రకళకు, పోశెట్టికి, మొగిలికి, రాజేశ్వరికి తెలియకుండా దాచుకోవడం తన వల్లకాలేదు.

            చంద్రకళ, రాజేశ్వరి భార్య భర్తలు మాట్లాడుకోనియ్యని కొంచెం దూరంలో ఉన్నారు.

            లక్ష్మికి అర్థమౌతోది, తనకు చెప్పరాని అనేక ఉద్వేగాలు కలుగుతున్నాయి. కొన్ని ఉద్వేగాలు మనిషికి చెప్పుకోవడానికి మాటలుండవు.

            ‘‘ఏడికి పోతన్నవ్‍?’’

            ‘‘మన కామ్రేడ్‍ మనకు చెప్పిండే రాజకీయ పాఠశాలకు’’

            లక్ష్మి పొడుగ్గా నిట్టూర్చింది.

            లక్ష్మి పక్కనే పడుకున్న పిల్ల నిద్రలో నవ్వుతోంది.

            ‘‘చూడు దీన్ని చూడు ఎట్ల నవ్వుతందో?’’

            తను మంచం మీద కూర్చున్నాడు. కన్నీళ్లుటపటపరాలి పిల్లమీద పడ్డయి.

            ‘‘మనం ఎట్లుంటిమి? దరువాజులు, కిటికీలు లేని సీకటి గుడిసెల - ఒకలనొకలం తిట్టుకుంట- కొట్టుకుంట - ‘‘అగ్గితోని కల్సినట్టు-- లక్ష్మి శంకరయ్య వనికే చెయ్యిని చేతిలోకి తీసుకున్నది.

            ‘‘మనం సీకట్ల నుంచి ఎలుగలకు వచ్చినం. గీ ఎలుగు ఏడికి తీసుకపోతదో? కలో నిజమో తెలువదు. గొడ్రాలిగ పేరు పడ్డదాన్ని - ఇగో నా పక్కన గీపిల్ల - మన గురించి మనమే కాదు - లోకం గురించి తెలువాలె’’

            ‘‘గది తెలుసుకోవడానికి చానున్నది’’

            ‘‘నువ్వేం ఫికర్‍ పడకు అక్కున్నది, బావున్నడు...మొగిలి రాయేశ్వరి, రెహనా - మనకు గిప్పుడు చానామంది మందిల గల్సినం’’ తను వంగి పిల్లలేత కాల్లమీద ముద్దు పెట్టుకున్నాడు.

            ‘‘జాగ్రత్త కామ్రేడ్‍!’’లక్ష్మి...

            కామ్రేడ్‍ వలీ, బి.యన్‍. పిలిచేదాకా తను ఈలోకంలోలేడు. వలీకి కన్నీళ్లు కారుతున్నాయి. అందరు అతనికేసి చూశారు. అతనికి కన్నీళ్లెందుకు కారుతున్నాయో ఎవరికి అర్థంకాలేదు. బి.యన్‍. కు అర్థమై వలీ దగ్గరికి నడిచివచ్చి బిగ్గరగా కౌగిళించుకున్నాడు.

            వలీ బెక్కుతూ బి.యన్‍ ను బిగ్గరగా కౌగిలించుకొని ఏడ్చాడు.

            తేరుకున్న తరువాత - కళ్లు తుడుచుకొని

            ‘‘నన్ను మన్నించండి కామ్రేడ్స్’’ అన్నాడు వలీ...

            వెలుగు రాసిన గొంతుతో బి.యన్‍ - ‘‘సామాజిక కార్యకలాపాలల్లో మానవుడు వ్యక్తిగా - మానవులు గుంపుగా పొందిన ఉద్వేగాలను - అనుభవాలను శాస్త్రీయంగా స్థలకాలాల నేపథ్యంలో గతితార్కికంగా విశ్లేషించేదే తత్వశాస్త్రం’’ ఆచరణకు పురికొల్పేదే తత్వశాస్త్రం అన్నాడు. వలీకి అర్థమౌతోంది..

                                                                                                        ( తరువాయి భాగం వచ్చే సంచికలో )

 

భుక్త లక్ష్మీ దేవమ్మ ఎవరు? ఎక్కడపుట్టి పెరిగింది ? సాహిత్య రంగంలోకి ఎలా ప్రవేశిం చింది?ఎందుకు నిష్క్రమించింది? అన్నీ సమాధానం దొరకని ప్రశ్నలే . హిందూ సుందరి పత్రికలో 1902 జులై సంచిక నుండి 1904 జూన్ సంచిక వరకు  సరిగ్గా రెండేళ్ల కాలంలో  ఆమె రచనలు చేసిం దన్నది వాస్తవం. చదువనూ,వ్రాయనూ నేర్చి స్త్రీలు తమ మనోభావాలను వ్యక్తీకరించే అవకాశాలు ఉండాలన్న నాటి సంఘ సంస్కరణ ఉద్యమ లక్ష్యాలకు అనుగుణంగా స్త్రీల కోసం వచ్చిన  తొలి పత్రిక హిందూ సుందరి, మలి పత్రిక సావిత్రి ఇలా ఎందరో స్త్రీలను రచయితలుగా రంగం మీదికి తీసుకురావటానికి కృషిచేశాయి.అయితే  అలా రచనారంగంలోకి ప్రవేశించిన  స్త్రీలను   చివరివరకు కొనసాగేట్లు చేయగల భౌతిక వాతావరణ నిర్మాణం ఈ నాటికీ  పూర్తిగా వాస్తవీకరించబడలేదంటే నూట ఇరవై ఏళ్ల నాటి పరిస్థితి ఎలాంటిదో ఊహించుకోవచ్చు.  జ్ఞానసంపాదనావకాశాల లేమి వస్తు శిల్ప ప్రక్రియ ల  ఎంపికకు ఒక  పరిమితి కాగా, పితృస్వామిక    సామాజిక కౌటుంబిక    సంప్రదాయా లు, నియంత్రణలు అభ్యాసానికి అవరోధం అవుతుంటే ప్రతిభ వికసించే వీలులేక నిస్సహాయంగా నిశ్శబ్దంగా రచనా రంగం నుండి స్త్రీలు తప్పుకున్నారా అనిపిస్తుంది.అలా ప్రవేశించి ఇలా నిష్క్రమించిన ఎందరో మహిళా రచయితలలో భుక్త లక్ష్మీ దేవమ్మ ఒకరు.

భుక్త లక్ష్మీదేవమ్మ జలుమూరు వాసి అన్నసమాచారం ఒక్కటే ఆమె జీవితం గురించి తెలిపే చిన్నఆధారం.జలుమూరు శ్రీకాకుళం కు 35 కిలోమీటర్ల దూరంలోపల ఉన్నవూరు. అంటే భుక్త లక్ష్మీదేవమ్మ ఉత్తరాంధ్ర రచయిత్రి అన్నమాట. ఆమె వ్రాసిన పద్య రచన ఒక్కటే. మిగిలినవి వచన రచనలు. ఆ పద్య రచన ద్విపద. దాని శీర్షిక ‘పతివ్రతా ధర్మము ద్విపద’. “శ్రీకరంబుగ మంచి చేడెల విధము / నీకెరిగించెద నెలతరో వినుము / బద్ధకంబునసోకు  బారంగదోలి / పొద్దున్న లేచి దేవుని తోల్త దలచి / పతి బ్రోవుమనుచు బ్రార్ధనల్ సేసి /” అని మొదలుపెట్టి , స్త్రీలు భర్త కంటికి, మనసుకు ఇంపుగా ఎట్లా వర్తించాలో చెప్పింది. స్త్రీ ధర్మం బోధించే ప్రసిద్ధ శ్లోకం“కార్యేషు దాసి,కరణేశు మంత్రి / భోజ్యేషు మాత, శయనేషు రంభ/ క్షమయేషు ధరిత్రీ, రూపేషు లక్ష్మి/ షట్కర్మయుక్తా, కుల ధర్మపత్ని” .అందులోని కార్యేషు దాసి , భోజ్యేషు మాత, శయనేషు రంభ అన్న మూడు ధర్మాలను ఈ ద్విపదలో నొక్కి చెప్పింది. బూతు పాటల నేర్చ బోవద్దని, నీతులుగల పాటలేనేర్చవలయునని చెప్పటం విశేషం. ద్విపద పాడుకొనటానికి అనువైన ప్రక్రియ.తనకాలపు స్త్రీలు  ఈపతివ్రతా ధర్మాలనే అయితే పద్యరూపంలోనో, కాకపోతే వ్యాస రూపంలోనో ప్రబోధిస్తుండగా ఈమె వాటిని పాడుకొనటానికి వీలుగా ద్విపదలో చెప్పింది. స్త్రీలు బూతు పాటలు కాక నీతి పాటలు నేర్వాలని చెప్పిన లక్ష్మీదేవమ్మ వాళ్ళకోసం వ్రాసిన నీతి పాట ఇది అనుకోవచ్చు.

స్త్రీనీతి కథామంజరి అనే శీర్షికతో హిందూసుందరి (1902 జూన్,ఆగస్టు, 1904 జనవరి , జూన్) సంచికలలో లక్ష్మీదేవమ్మ వ్రాసిన చిట్టిపొట్టి కథలు వున్నాయి. పంచ తంత్రం కథల తరహాలో పక్షులు, జంతువులు పాత్రలుగా చెప్పిన కథలు ఇవి. కథ చివర దాని నుండి స్త్రీలు నేర్చుకోవలసిన నీతి ఏమిటో చెప్పటం అన్నికథలకు సామాన్యం. ‘పావురము -డేగ - బోయవాడు’ కథ చెప్పి కష్టాలు సంభవించినా, సాటివారు వంచించ చూసినా దిగులు చెందక  భగవంతుడిని తలచుకొంటే ఆపదలు తొలగి పోతాయని చెప్పి భక్తి మార్గ ప్రబోధం చేస్తుంది రచయిత్రి. పిల్లి పశువుల దొడ్డి కథ స్త్రీలకు బోధించే నీతి ఏమిటంటె- గృహకృత్య భారం వహించే స్త్రీలకు లెక్కకు ఎక్కువైన చిక్కులు ఎదురవుతుంటాయి.అందుకు మీభర్తలు మీమీద కోపిస్తుండవచ్చు..ఆసమయంలో మీకోపాన్ని బిడ్డలపై మాత్రం చూపకండి అని . కోపాన్ని తమ కంటే నిస్సహాయులైన ప్రాణులమీద చూపే అవకాశం ఉన్న అసమసమాజంలో  అత్తలపై కోపం దుత్తలపైన, భర్తపై కోపం పిల్లలను చావబాదటం పైనా చూపే సంస్కృతిని గుర్తించి దానిని నిరసించడం ఇందులోకనిపిస్తుంది. అలాగే తల్లి లేడి హెచ్చరిక వినక మందనుండి విడిపోయి పులిబారిన బడిన లేడిపిల్ల కథ చెప్పి పెద్దలమాట వినమని పిల్లలకు ప్రబోధించింది రచయిత్రి.

 ఒకరి సుఖానికి, సౌకర్యాలకు అసూయపడి చెరుపదలచిన దుష్టులు ఎలా నష్టపోతారో చెప్పటానికి ‘చిలుక-  కాకి’ కథను చెప్పిన రచయిత్రి అత్తమామల, భర్తల మన్ననలు పొంది సుఖ సంసార లాభం పొందుతున్న స్త్రీలపట్ల అసూయతో నేరాలు చెప్పి కలహాలు పెట్టె వారి గురించిన హెచ్చరికను కథ ఫలితార్థంగా పేర్కొన్నది. ఇరుగుపొరుగుల తగాదాలను వినోదంగా తిలకించడం కూడా ప్రమాదాకరణమేనని చెప్పి వ్యర్ధ కలహాసక్తిని వదులుకోవాలని స్త్రీలను హెచ్చరించటానికి కాకి- కోవెల- గోరువంక పాత్రలుగా ఒక కథఅల్లి చెప్పింది లక్ష్మీ దేవమ్మ.సాంఘిక వస్తు కేంద్ర ఆధునిక కథ దిశగా సాగవలసిన ప్రయాణం అర్ధాంతరంగా ఆగిపోవటం విషాదం.

తెలుగులో కృతి విమర్శన కు మొదటి స్త్రీ భుక్త లక్ష్మీదేవమ్మ. 1902  మే హిందూ సుందరి పత్రికలో కొటికలపూడి సీతమ్మ వ్రాసిన భక్తి మార్గము అనే పద్యరచన సమీక్ష ఇది.పుస్తకంలో 110 పద్యాలుఉన్నాయని, శైలి మృదు మధురంగా చదువుటకు సొంపుగా ఉంటుందని పేర్కొన్నది. ఆమె వ్రాసిన మరొక సమీక్ష కూడా  కోటికలపూడి సీతమ్మ రచనలపైనే.1902 ఆగస్టు హిందూసుందరిలో ఇది ప్రచురితమైన ఈసమీక్షలో సీతమ్మ వ్రాసిన లేడీజన్ గ్రే, అహల్యాబాయి అన్నరెండు గ్రంధాలను ప్రస్తావిస్తూ కవిత్వమునిర్దుష్టముగాను, బాలబోధగాను ఉన్నందుకుహర్షం వ్యక్తంచేసింది.శ్రీరాముని భార్య అయిన సీతాదేవి స్త్రీ నీతి గ్రంధాలను ఆనాడు వ్రాయలేకపోయిన కొరతను తీర్చుకొనటానికి ఇప్పుడు సీతమ్మ గారై జన్మించి ఉంటుందని చమత్కరించింది. సాహిత్య విమర్శకురాలు కావలసిన విదుషి అభ్యాసం ప్రారంభ దశలోనే ముగియటం ఒక విషాదం.

విన్నకోట లక్ష్మీ జోగమ్మ కూడా  లక్ష్మీ దేవమ్మ వలెనె హిందూ సుందరీ సాహిత్యాకాశంలో  ఒక ఏడాది పాటు వెలిగి మరి కనిపించకుండా పోయిన  నక్షత్రం. 1902 లో ఆమె రచనలు  వచ్చాయి. ఆమె ప్రధానంగా వచన రచయిత్రి. ఒక నాటిక, ఒక వ్యాసం,  ఒక పాట   లభిస్తున్నవి. ఆమె వ్రాసిన పాట పూజ పాట. “ పూజాలు జేతును/ పూబోడిరొ నేడుపొందూగ శ్రీలక్ష్మీ సుంద రికి/  మంగాళ గౌరికి మాహేషురాణికి మల్లెలుమొల్లాల మరి విరజాజుల”  అనేపల్లవితో ప్రారంభమైన ఈపాటకు  చరణాలు మూడు.  “బాగూగ జోగాంబ  పాలన జేసెడు వరలక్షి నీకిదె వందనమిడెదను”  అంటూ  మూడవ చరణం స్వీయ నామాంకితంగా వ్రాసింది.

ఇక  విన్నకోట లక్ష్మీ జోగమ్మ వ్రాసిన నాటిక ‘అవివేకపు వెంకమ్మ’ ( 1902 జులై & సెప్టెంబర్ సంచికలు)  ఆహ్లాదకరమైన  వ్యావహారిక వచనంలో సమకాలీన సాంఘిక  వాస్తవం వస్తువుగా వ్రాసిన మూడు రంగాల నాటిక ఇది. స్త్రీ విద్యా ప్రాధాన్యతను నొక్కి చెప్పే ఈ నాటకం అందుకు అవరోధంగా స్త్రీలలో ఉన్నఅవివేకాన్నితొలగింపచేయటాన్ని ఉద్దేశించింది. ఈనాటిక కథ ప్రవర్తించేది ఒకబ్రాహ్మణాగ్రహారంలో. దానిపేరు అవివేకాగ్రహారం. అవివేకం నాటకంపేరులో ఉండటమే కాదు అది ప్రవర్తించే స్థ లానికి   కూడా పేరు కావటం కొంత అతిశయోక్తి గా కనిపించినప్పటికీ అది ఆనాడు సామాజిక దుర్మార్గాలపట్ల రచయితలకు ఉన్న ఆగ్రహానికి సంకేతంగా భావించాలి.వీరేశలింగం పంతులు నుండి గురజాడ వరకు ప్రహసనాలలో, నాటకాలలో ఆనాడు అదే పద్ధతి కనబడుతుంది.విన్నకోట లక్ష్మీజోగమ్మను ఆ సామాజిక సాహిత్య  సంప్రదాయంలో భాగంగానే చూడాలి.

అవివేకాగ్రహారంలో అవివేకపు వెంకమాంబ ఇంటి ముందు వరండాలో ఒక మధ్యాహ్నం రెండు గంటల సమయంలో వీధిలోనుండి వచ్చినలక్ష్మిదేవమ్మకు వెంకమాంబకు మధ్య సంభాషణగా  మొదలైంది. వెంకమాంబ తనకొడుకు నారాయణ మామగారు పెళ్లయినా కూతురికి చదువు, సంగీతము చెప్పిస్తున్నాడని అది తనను నలుగురిలో తలెత్తుకోనీకుండా చేస్తున్నదని లక్ష్మీదేవమ్మ తో చెప్పుకొని బాధపడుతుంది. దానికి ఆజ్యం పోస్తున్నట్లుగా లక్ష్మీదేవమ్మ కొన్నేనగలు పెట్టుకొనటం, చిన్నబొట్టుపెట్టుకొనటం, పుస్తకం చదువుకొంటూ కూర్చోటం ఆ పిల్ల దోషాలుగా చెప్పి ఆలాంటి పిల్లే దొరికిందా నీకొడుక్కు చేసుకొనటానికి అని అడుగుతుంది. వాళ్ళిద్దరి సంభాషణలో అన్న కూతురిని కొడుక్కు చేసుకోవాలనుకున్న వెంకమాంబ మాట కాదని ఆమె భర్త ఈసంబంధం చేసినట్లు తెలుస్తుంది.ఇంట్లోతాను ఒంటరిని అయిపోయానని వెంకమాంబ దుఃఖపడుతుంది.

 ఆ సమయానికి వెంకమాంబ పినతల్లి కూతురు జానికమ్మ వాకిట ముందర బండిదిగుతుంది. అక్కగారి దుఃఖంచూసి ఆందోళన పడి అందరూ క్షేమం గాఉన్నారని తెలుసుకొని అయిన దానికి, కానీదానికి ఏడవటం ఏమిటని మందలిస్తుంది. చేసుకొన్న కోడలు తెలివైనదని, ఆమె తల్లి కూడా చదువుకున్నది కావటాన ఇంటివద్ద పంతులును పెట్టి చదివిస్తున్నారని మెప్పుకోలుగా అంటుంది. బిఎ పాసయిన జానికమ్మ భర్త స్వయంగా ఆమెకు ఇంటివద్ద  చదువు చెప్పిన విషయం నేరంగా ప్రస్తావించిన వెంకమాంబ మాటలకు నొచ్చుకొని చదువుకొని ఎవరైనా నీకు చేసేఅపచారం ఏముందని మందలిస్తుంది.చదువుకున్న ఆడవాళ్లు ఇంటిపనులు చేయరు అన్న అక్కగారి మాట తప్పని వాదిస్తుంది. రాత్రివంట ప్రయత్నాలకు ఇద్దరూ లోపలికివెళ్లటంతో మొదటిరంగం ముగుస్తుంది.

రెండవరంగంలో వెంకమాంబ భర్త భైరవరావు రావటం, కూతురికి మంగళగౌరీ వ్రతం చేయిస్తున్న వియ్యపురాలు పిలవటానికి వచ్చిందా అని ఆయన వేసిన ప్రశ్నకు ఆమె విరసపు సమాధానం ఇయ్యటం,దానికి తోడు  కోడలు వీధివాకిట్లో కుర్చీలో కూర్చుని చదువుకోవటం గురించిన ఆమె ఫిర్యాదులు అతనికి చికాకు కలిగించాయి. కోడలి నోముకు కూతుర్నితీసుకొని పొద్దున్నే వెళ్ళమని ఆయన చెప్పినమాట ఆమెనిరాకరించటం, కూతురు వచ్చి భోజనానికి రమ్మనటం ఒక ఘట్టం అయితే, అలిగి పడుకున్న ఆక్కగారిని జానికమ్మ వచ్చి తగుమాటలాడి భోజనానికి లేవదీయటం మరొక ఘట్టం.

మూడవ రంగంలో జానికమ్మ అటుబావగారికి, ఇటు అక్కగారికి సర్ది చెప్పేప్రయత్నం చేస్తుంది.ఆడవాళ్ళకు చదువు చెప్పించకపోవటం వల్ల అవివేకులై ప్రవర్తిస్తున్నారని అందువల్ల తప్పు ఆడవాళ్లది కాదు అని అక్కను వెనకేసుకొని వస్తున్నట్లుగా  బావగారితో మాట్లాడుతుంది. చెల్లెలు తనవైపే మాట్లాడుతున్నా చదువు అనే మాట చెవినబడేసరికి వెంకమాంబ చిరచిరలాడుతుంది. ఆమె మాట్లాడిన మాటలకు విసుక్కొంటూ భర్త ఈవిధమైన కాపురం కంటే సన్యాసం మేలు అంటూ అక్కడి నుండి  వెళ్ళిపోతాడు. భర్తల పట్ల భార్యలు మెలగ వలసిన పద్ధతి గురించి జానికమ్మ అక్కగారికి బోధిస్తుండగా వియ్యపురాలిని గౌరీవ్రతానికి పిలవటానికి విజయలక్ష్మి వస్తుంది. జానికమ్మ విజయలక్ష్మి కోడలి  చదువు, సంగీతాల  గురించి మాట్లాడుతుంటే కోపంతో వెంకమాంబ ‘ఆట ఒకటి తరువాయి’ అని ఈసడించుకొన్నది. చదువుకున్న వాళ్ళందరూ పాడావు తారనుకొనటం వెనకటికి అరిశెల కుండతో ఐశ్వర్యం వస్తుంది అని నమ్మిన దుర్మార్గపు దుర్గమ్మ కథలాగున్నది అని జానికమ్మ అన్నమాటకు విజయలక్ష్మి ఆకథ చెప్పమని వినటానికి ఉత్సాహ పడింది. ఈకథ నాకొరకేనా ఏమిటి ? అని  సాధిస్తున్నట్లుగా వెంక మాంబ అన్నమాటకు జానికమ్మ లోకంలోనీవుఒక్కదానివే కాదు, నీలాంటి వారు ఇంకా చాలా మంది అని సమాధానం చెబుతూ కథ చెప్పటానికి ఉపక్రమించింది.

 రాజాశ్రయం పొంది తన దారిద్య్రానికి ఒక పరిష్కారం కనుక్కోవాలని ఒకబీద బ్రాహ్మడు రాజుగారికి కానుకగా ఇమ్మని ఇచ్చిన అరిసెలకుండతో అడవి  మార్గాన పోతూ ఒకచోట విశ్రమించగా ఆమార్గాన పోతున్న రాజు ఆకలి బాధకు ఆకొత్తకుండలోని అరిసెలు తీసుకొని తిని కానుకగా అందులో ఉంచి పోయిన పచ్చల హారం అంతిమంగా వారిజీవనానికి ఏలోటులేని ఏర్పాటుగా ఫలితం ఇచ్చింది. ఇది తెలుసుకొని తాను కూడా అటువంటి ప్రయోజనం పొందాలని ఒక దురాశాపరురాలు భర్తకు అరిసెల కుండ ఇచ్చి అడవికి పంపితే అతను ఇంట లేడని దొంగలు పడి సర్వం దోచుకొనిపోవటం ,అడవిలో పాము కరిచి అతను మరణించటం రెండు విషపరిణామాలు ఏకకాలంలో సంభవించాయి అని కథచెప్పి ఇంగితజ్ఞానం లేకభర్త మాటలు వినక స్త్రీలు అవస్థలు పడతారని సారం విప్పిచెప్పి ముగించింది జానికమ్మ . నిజానికి ఈనాటికలో ఈకథ అనవసర ప్రసంగమే. స్త్రీలకు ఏవోనీతులు బోధించాలన్నతపనతో భుక్తలక్ష్మీదేవమ్మ వంటివాళ్ళు విడిగా కథలు వ్రాస్తే ఈమె నాటిక లో అంతర్గత  కథా కల్పన ద్వారా ఆప్రయోజనాన్నిసాధించింది అనుకోవాలి.

 ‘ఎన్నికథలుచెప్పినా దూషించినా నన్నేకదా చదువుకొన్నవాళ్ళతో సమానంగాకబుర్లు చెప్పటం ఎవరితరం’  అని నిష్టూరమాడుతున్న అక్కగారితో జానికమ్మ ‘అదేకదా చెప్పేది! నువ్వుచదువుకోక, నీకూతురికి చదువుచెప్పించక , పైగా చదువుకొంటున్న కోడలి చదువుకూడా పాడు చేయాలను కుంటున్నావు అది న్యాయంకాదు అన్నట్లుగా హెచ్చరించింది. అది నీకు ప్రయోజనకారి కాదు అని సూచించింది. అచ్చమాంబగారి ప్రస్తావన తెచ్చి ఆమెచదువుకొనటం వల్లనే కదా స్త్రీల మన్ననలను అందుకొంటున్నది అని చెప్పింది. అచ్చమాంబ మాటరాగానే వెంకమాంబ నిష్టుర వాక్యాలు మాని,  సాధు స్వరంతో అవును ఆమెను చూచినప్పటినుండి స్త్రీవిద్య అంటేముచ్చట కలుగుతున్నది అంటూ కోడలి చదువుకు సమ్మతి తెలిపింది.కూతురిని బడికి పంపటానికి సంసిద్ధత వ్యక్తంచేసింది. వెంకమాంబ పాత్ర లో ఈమార్పు హఠాత్పరిణామంగా అనిపించినా స్త్రీలను సహనంతో స్త్రీవిద్యానుకూలురిని చెయ్యాలన్నలక్ష్యానికి అనుగుణమైన ముగింపులు ఇలా తప్ప మరొకలా ఉండవు. 

            స్త్రీల అవివేకానికి , మూర్ఖత్వానికి మూల కారణం వాళ్లకు చదువు లేకపోవటమే అని ఈ నాటికలో గట్టిగానే చెప్పింది రచయిత్రి. ఆడవాళ్ళ అవివేకానికి చదువులు చెప్పించని మగవాళ్ళు , వాళ్ళను నడిపే సమాజం కారణం అని ఎత్తి చూపగల వివేకం గల స్త్రీగా  జానికమ్మపాత్రను సృష్టించింది. చదువుకొన్న స్త్రీలు అత్తమాట వినక, ఇంటిపని చేయక చెడిపోతారన్న అభిప్రాయం ఆనాటి సమాజంలో ఏదైతే ఉందో దానికి ప్రతినిధిగా వెంకమాంబ ను నిలిపి ఆ అభిప్రాయం తప్పు అని నిరూపించే పని జానికమ్మ పాత్రద్వారా పూర్తి చేసింది. జానికమ్మ చదువుకున్నది. అయినా ఇంటి చాకిరీ అంతా ఆమె చేస్తుంది. ఆ మాట చెప్పి చదువుకున్న కోడలి గురించిన ఆక్కగారి సందేహాలకు సమాధానం చెప్పే ప్రయత్నం చేసింది.  ఆ జానికమ్మ చేతనే పెనిమిటితో పోట్లాడే స్త్రీకి సుఖం లేదని సూచించింది రచయిత్రి. మగువల సర్వ సుఖాలకు కారణభూతులు మగడెనని , కార్యేషు దాసీ శ్లోకాన్ని పేర్కొంటూ స్త్రీ భర్తను ఎలా సేవించాలో బోధపరిచే పని కూడా చేయించింది. అంటే చదువుకొన్న స్త్రీలు భర్తను మరింత తెలిసి సేవిస్తారని అందువల్ల వాళ్ళ చదువులకు అభ్యంతర పెట్టనక్కరలేదన్న భరోసా కల్పించిందన్నమాట. స్త్రీలు చదువుకొంటే పతివ్రతల కథలు చదివి తామూ పతివ్రతలగా మెలగాలన్న ఆదర్శం పెంపొందించు కొంటారు అన్న వీరేశ లింగం గారి అభిప్రాయాన్ని ఆ రకంగా ఆకాలపు స్త్రీల సాహిత్యం బాగానే ప్రచారంలో పెట్టింది. 

            అలాగే ఆనాటి స్త్రీల సాహిత్యంలో సమకాలీకురాలైన భండారు అచ్చమాంబ స్త్రీవిద్య కు ఒక ఆదర్శ నమూనాగా ప్రస్తావించబడటం, స్త్రీవిద్యా ప్రబోధకాలైన ఆమె ప్రసంగాల ప్రభావాన్ని నొక్కి చెప్పటం తరచు కనిపిస్తుంది. ఈనాటికలోనూ విన్నకోట లక్ష్మీ జోగమ్మ అచ్చమాంబ ను ప్రస్తావించటం గమనించవచ్చు. స్త్రీవిద్య అంటే మండిపడే వెంకమాంబ అచ్చమాంబ పేరు ప్రస్తావనకు రాగానే, ఆమెపట్ల గౌరవాన్నిప్రకటించి,  స్త్రీవిద్యకు అనుకూలంగా మారినట్లు నాటికను ముగించటం ద్వారా సమకాలపు స్త్రీవిద్యా ఉద్యమాన్ని, అందులో అచ్చమాంబ వంటివారి ఆచరణను సాహిత్యచరిత్రలో నమోదు చేసినట్లయింది.

            విన్నకోట లక్ష్మీ జోగమ్మ వ్రాసిన వ్యాసం ‘స్త్రీమూర్ఖత’.భర్త నగలు చేయించలేదని, అత్తామామామల వల్ల సుఖంలేదని స్త్రీలు ఏదో ఒక చింతతో జీవితాన్ని వృధాచేసుకొనటానికి  విద్య లేకపోవటమే కారణమని ఈవ్యాసంలోనూ ఆమెపేర్కొన్నది. ఇరుగు పొరుగుతో అధికప్రసంగాలతో పొద్దుపుచ్చటం కంటే భక్తి కలిగి భగవత్ సంబంధ గ్రంధాలను చదవటం, విద్యావంతులైన స్త్రీల చరిత్రలు చదివటం స్త్రీలకు ఉపయోగకరమని సూచించింది.దుర్గుణాలు నశించటానికి విద్యను మించిన మందు లేదని చెప్పింది. స్త్రీకి మంచిగుణము సత్ప్రవర్తన, ఖ్యాతి విద్యవల్లనే సమకూరుతాయని నొక్కిచెప్పింది. “సర్వజనాళికిని నేకాభిమతంబున వర్తింపఁ జేయగలందులకు సరస్వతినే అనేక విధంబుల ప్రార్ధించెదను” అని వ్యాసాన్ని ముగించి ‘అందరికీ సమంగా విద్య’ అన్నభావనను జెండాగా ఎగురవేసింది విన్నకోట లక్ష్మీ జోగమ్మ.

 

--------------------------------------------------------------------------------------